Στη διαρκεια της περιόδου ή λίγο πριν νιώθετε έντονους πόνους χαμηλά στην κοιλιά; Πονάτε ακόμη και κατά τη σεξουαλική επαφή; Στην περίπτωση αυτή, καλό είναι να αποταθείτε στο γυναικολόγο σας, γιατί τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι ενδεικτικά της ενδομητρίωσης. Η ενδομητρίωση είναι η παρουσία του ενδομητρικού ιστού -του ιστού που φυσιολογικά επενδύει το εσωτερικό τοίχωμα της μήτρας- μέσα στην κοιλιά, στις ωοθή­κες και στις σάλπιγγες. Οι ειδικοί εξηγούν ότι αν και οι εστίες ενδομητρίω­σης δεν μπορούν να «καθαριστούν» οριστικά, εντούτοις τα συμπτώματά της μπορούν να αντιμετωπιστούν, δίνοντας τη δυνατότητα στις γυναίκες που πάσχουν να απαλλαγούν από τον πόνο και να λύσουν τυχόν πρόβλημα υπογονιμότητας.

Τι είναι η ενδομητρίωση
Φυσιολογικά, ο ενδομητρικός ιστός καλύπτει τα εσωτερικά τοιχώματα της μήτρας και αποτελεί το φιλόξενο έδαφος πάνω στο οποίο θα «γαντζωθεί» το έμβρυο σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Γι’ αυτό και κάθε μήνα ο ιστός «φουσκώνει», υπό την ­επίδραση των ορμονών, προκειμένου να συγκρατήσει το γονιμοποιημένο ωάριο. Στην περίπτωση που δεν υπάρξει κύηση, ο ιστός αποβάλλεται με τo αίμα της εμμήνου ρύσεως.
Στην ενδομητρίωση, ο εν λόγω ιστός εντοπίζεται σε άλλα σημεία του αναπαραγωγικού συστήματος, εκτός της μήτρας. Ωστόσο, εξακολουθεί να «συμπεριφέρεται» όπως όταν βρίσκεται στη φυσιολογική του θέση. Διογκώνεται, δηλαδή, και στη συνέχεια «μαραίνεται» και αποβάλλεται με τη μορφή αίματος. Όμως, λόγω της μη φυσιολογικής του θέσης, δεν μπορεί να αποβληθεί, επειδή δεν υπάρχει η κατάλληλη δίοδος. Κατά συνέπεια, το αίμα συσσωρεύεται μέσα στο σώμα και γίνεται εστία φλεγμονών και συμφύσεων, οι οποίες «πλέκονται» γύρω από τα αναπαραγωγικά όργανα. Επίσης, δημιουργούνται κύστεις (σοκολατοειδείς ­κύστεις στις ωοθήκες).
Ο γιατρός είναι σε θέση να υποψιαστεί την ύπαρξη ενδομητρίωσης από τα συμπτώματα για τα οποία παραπονιέται η γυναίκα, όπως πόνος στην κοιλιά, πόνος κατά την επαφή, δυσκολία σύλληψης. Ωστόσο, η οριστική διάγνωση γίνεται μόνο με λαπαροσκόπηση (που απαιτεί ολική νάρκωση), χάρη στην οποία διαπιστώνεται η έκταση των ενδομητρικών εστιών, οπότε η πάθηση χαρακτηρίζεται ήπια, μέτρια ή σοβαρή.



Ένα πρόβλημα των νέων γυναικών;

Αν και η ενδομητρίωση δεν είναι συχνή -παρου­σιάζεται στο 1-2% του ­γυναικείου πληθυσμού-, εντούτοις εμφανίζεται συχνότερα σε νέες γυναίκες σε ποσοστό που ανέρχεται στο 20%. Υπολογίζεται ότι το 75% των γυναικών με ενδομητρίωση είναι 25-45 ετών. Ορισμένες φορές μπορεί να εμφανιστεί και σε έφηβες – εκτιμάται ότι μία στις δύο έφηβες που παραπονιούνται για πόνο στην κοιλιά κατά την περίοδο έχει ενδομητρίωση. Εικάζεται ότι η πιθανότητα εμφάνισής της είναι αυξημένη για τις γυναίκες με μητέρα ή αδελφή που έχουν ενδομητρίωση. Μετά την εμμηνόπαυση, πάντως, η ενδομητρίωση υποχωρεί.



Έχετε αυτά τα συμπτώματα;
● Πόνους περιόδου: Ο έντονος πόνος στην κοιλιά αποτελεί το κυριό­τερο σύμπτωμα της ενδομητρίωσης. Ο πόνος εκδηλώνεται λίγο πριν, καθώς και κατά τη διάρκεια της περιόδου (δυσμηνόρροια) και συνήθως οι πάσχουσες αναφέρουν ότι ­παλαιότερα δεν είχαν παρόμοιο πρόβλημα. Επίσης, μερικές γυναίκες πονούν χαμηλά στην κοιλιά, κοντά στο έντερο, καθώς και πίσω στη μέση.
● Πόνο κατά την επαφή: Ο πόνος μπορεί να εκδηλώνεται και κατά τη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία), ενώ σε ορισμένες γυναίκες παρου­σιά­ζεται και εκτός των ημερών της περιόδου ή ανεξάρτητα από τη σεξουα­λική επαφή. Ο πόνος οφείλεται στις συμφύσεις που δημιουργούνται στο εσωτερικό της κοιλιάς, οι οποίες «πλέκονται» γύρω από τα αναπαραγωγικά όργανα (μήτρα, σάλπιγγες, ωοθήκες) και κατά κάποιον τρόπο τα ακινητοποιούν. Πάντως, η ένταση του πόνου δεν είναι ενδεικτική της έκτασης της ενδομητρίωσης.
● Υπογονιμότητα: Ο λεγόμενος έκτοπος ενδομητρικός ιστός είναι «εχθρικός» για το σπέρμα, ενώ μπορεί να αποφράξει τις σάλπιγγες, δυσκολεύοντας τη σύλληψη. Η ενδομητρίωση, λοιπόν, είναι πιθανό -αλλά όχι βέβαιο- να επηρεάσει τη γονιμότητα. Εκτιμάται ότι το 15-25% των υπογόνιμων γυναικών έχουν ενδομητρίωση, καθώς και ότι το 20-66% των γυναικών με ενδομητρίωση θα έχουν πρόβλημα υπογονιμότητας. Από τα ποσοστά αυτά καθίσταται σαφές ότι η ενδομητρίωση δεν συνεπάγεται στειρότητα. Μάλιστα, οι γυναικολόγοι αναφέρουν ότι πολλές γυναίκες με ενδομητρίωση μπορούν να συλλάβουν χωρίς θεραπεία. Η ενδεχόμενη εγκυμοσύνη «ηρεμεί» τις εστίες ενδομητρίωσης, δεδομένου ότι τις καθιστά ανενεργές για διάστημα τουλάχιστον 9 μηνών.



Τι φταίει;
Με ποιον τρόπο ο ενδομητρικός ιστός βρίσκεται ξαφνικά εκτός της φυσιολογικής του θέσης; Οι ειδικοί δεν έχουν δώσει ακόμη μια ξεκάθαρη απάντηση για το φαινόμενο της ενδομητρίωσης. ­Πάντως, οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς ­είναι οι ακόλουθες:

● Κατά τη διάρκεια της περιόδου, κομμάτια του ενδομητρικού ιστού, αντί να αποβληθούν μέσω του κόλπου, παλινδρομούν και ­ακολουθούν ανάστροφη πορεία, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται στο αναπαραγωγικό σύστημα, όπου εμφυτεύονται και δημιουργούν τις εστίες ενδομητρίωσης.

● Τα αρχέγονα κύτταρα που «εδρεύουν» στα αναπαραγωγικά ­όργανα, ως ένα είδος «ρεζέρβας» σε περίπτωση βλάβης των κυττάρων, ξαφνικά διαφοροποιούνται (εξελίσσονται) σε ­ενδομητρικό ιστό.

●Τα κύτταρα του ενδομητρίου διασπείρονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος εκτός της μήτρας.



Στο ιατρείο του γυναικολόγου
Για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης, ο γυναικολόγος:
1. Θα σας ρωτήσει αν πονάτε όταν έχετε περίοδο, κατά την ερωτική επαφή ή και γενικότερα, καθώς και πότε άρχισαν οι πόνοι.
2. Θα σας εξετάσει για να διαπιστώσει αν η μήτρα κινείται. Φυσιολογικά, κατά τη γυναικολογική εξέταση, ο γυναικολόγος μπορεί να κινήσει τον τράχηλο και τη μήτρα. Σε περίπτωση ενδομητρίωσης, όμως, δεδομένου ότι η μήτρα είναι «δεμένη» με συμφύσεις, παραμένει ακίνητη.
3. Επιπλέον, θα σας κάνει κολπικό υπερηχογράφημα. Ο υπέρηχος δεν βοηθά ιδιαίτερα στη διάγνωση, επειδή οι εστίες ενδομητρικού ιστού είναι πολύ μικρές και δεν εντοπίζονται εύκολα. Ωστόσο, βοηθά στον εντοπισμό των σοκολατοειδών κύστεων, που αποτελούν ένδειξη ενδομητρίωσης.
Η κλινική εξέταση από το γυναικολόγο βοηθά στη διάγνωση μόλις του 4-17% των περιπτώσεων ενδομητρίω­σης. Είναι πιθανό, λοιπόν, ο γιατρός να συστήσει και πρόσθετες εξετάσεις, για να βεβαιωθεί ότι όντως πρόκειται περί ενδομητρίωσης, και να προτείνει την κατάλληλη αγωγή.

Πότε χρειάζονται «έξτρα» εξετάσεις
Στις ακόλουθες περιπτώσεις, είναι πολύ πιθανό ο γιατρός να σας συστήσει να κάνετε ορισμένες επιπλέον εξετάσεις:
● Σας «βρίσκουν» κύστεις: Εάν, μέσω του υπερηχογραφήματος, εντοπιστούν κύστεις στις ωοθήκες, τότε ο γυναικολόγος θα συστήσει αιματολογικό έλεγχο (για το δείκτη Ca 125). Αν και οι υψηλές τιμές του δείκτη αυτού δεν αρκούν για να γίνει η διάγνωση της ενδομητρίωσης, εντούτοις αποτελούν μια ένδειξη ότι υπάρχει πρόβλημα. Σε περίπτωση που η κύστη είναι μεγάλη, ο γιατρός θα συστήσει την αφαίρεσή της λαπαροσκοπικά διαφορετικά θα συστήσει την παρακολούθησή της. Η λαπαροσκοπική επέμβαση γίνεται με ολική νάρκωση και συνιστά μέθοδο διάγνωσης, αλλά και αντιμετώπισης της ενδομητρίωσης (αφαίρεση κύστεων, καθαρισμός συμφύσεων). Πάντως, οι ειδικοί τονίζουν ότι πρακτικά η λαπαροσκόπηση εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο για την αφαίρεση των κύστεων και όχι των συμφύσεων, οι οποίες και ξαναδη­μιουργούνται μέσα σε διάστημα λίγων ημερών. Μετά την επέμβαση, η ασθενής ακολουθεί την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
● Νιώθετε έντονο πόνο: Εάν μια γυναίκα ταλαιπωρείται από εντο­νότατους πόνους και το υπερηχο­γράφημα δεν βοηθά στη διάγνωση ­(δηλαδή δεν αποκαλύπτει κύστεις), τότε ο γυναικολόγος θα συστήσει αιματολογικό έλεγχο (για το δείκτη Ca 125), καθώς και λαπαροσκόπηση, προκειμένου να κάνει διάγνωση (δια­γνωστική λαπαροσκόπηση). Κατά τη λαπαροσκόπηση, ο γιατρός καυτηριάζει τυχόν εστίες ενδομητρίωσης και «λύνει» τις συμφύσεις που υπάρχουν. Μετά το χειρουργείο, η γυναίκα ακολουθεί την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. ● Αντιμετωπίζετε πρόβλημα υπο­γο­νι­μό­τητας: Ο ειδικός αρχικά θα συστήσει μια σαλπιγγογραφία, στο πλαίσιο του ελέγχου υπογονιμότητας. Εάν η σαλπιγγογραφία δείξει συμφύσεις που έχουν αποφράξει τις σάλπιγγες, τότε ο γυναικολόγος θα προτείνει στο ζευγάρι να προχωρήσει σε εξωσωματική γονιμοποίηση χωρίς η γυναίκα να υποβληθεί σε περαιτέρω επεμβάσεις. Σήμερα η εξωσωματική προτιμάται, δεδομένου ότι, ακόμη και αν καθαριστούν χειρουργικά οι συμφύσεις, το πιο πιθανό είναι να ξαναδημιουργηθούν μέσα σε λίγες ημέρες, δυσχεραίνοντας και πάλι τη σύλληψη. Παλαιότερα εφαρμοζόταν ο χειρουργικός καθαρισμός των σαλπίγγων από τις συμφύσεις (πλαστική σαλπίγγων), ωστόσο η μέθοδος αυτή τείνει να εγκαταλειφθεί, επειδή οι συμφύσεις ξαναδημιουργούνται.



Ποια φάρμακα βοηθούν

● Σε ήπιες περιπτώσεις ενδομητρίωσης, χορηγούνται αντισυλληπτικά με σκοπό τη διακοπή της περιόδου για κάποιο χρονικό διάστημα (3-6 μηνών) και την ανακούφιση από τον πόνο.

● Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, δίνονται φάρμακα που σταματούν τον κύκλο της γυναίκας (προκαλούν αμηνόρροια). Στα φάρμακα αυτά ανήκουν η νταναζόλη (συνθετικό ανδρογόνο), που μειώνει την παραγωγή των ορμονών από τις ωοθήκες, και οι λεγόμενοι «αγωνιστές της GnRH», που δρουν στην υπόφυση του εγκεφάλου και ελαττώνουν την παραγωγή των ορμονών. Και οι δύο κατηγορίες φαρμάκων σταματούν την περίοδο, «ηρεμώντας» τις εστίες ενδομη­τρίωσης. Η αγωγή, όμως, δεν χορηγείται για περισσότερο από 6 μήνες, επειδή έχει παρενέργειες. Στις παρενέργειες της νταναζόλης περιλαμβάνονται η ξηρότητα του κόλπου και του δέρματος, η ακμή, οι εξάψεις, το πρήξιμο, η υπερτρίχωση στο πρόσωπο και το σώμα και η μειωμένη λίμπιντο. Στις παρενέργειες των «αγωνιστών της GnRH» ανήκουν οι εξάψεις, ο πονοκέφαλος και η ξηρότητα του δέρματος. Πάντως, οι τελευταίοι προτιμώνται από τους ειδικούς, επειδή έχουν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Επίσης, για 6 μήνες μετά την ολοκλήρωση της αγωγής παρατηρείται αύξηση της γονιμότητας της γυναίκας. Σταδια­κά, ωστόσο, οι εστίες ενδομητρίωσης διογκώνονται ξανά, ενδεχο­μέ­νως όμως σε μικρότερο βαθμό.



Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Σταυρούλα Μαραγκού, χειρουργό-μαιευτήρα -γυναικολόγο.