Βηματοδότης: Δίνοντας ρυθμό στην καρδιά

Η πρώτη εμφύτευση βηματοδότη κάτω από το δέρμα έγινε το 1950. Από τότε, όμως, πολλά έχουν αλλάξει, όπως το μέγεθος και το βάρος του, που έχουν μειωθεί σημαντικά, και η τεχνολογία του, που έχει βελτιωθεί. Μάλιστα, ο αριθμός των ανθρώπων που φέρουν βηματοδότη ­ξεπερνά στις μέρες μας τα 2 εκατομμύρια σε ολόκληρο τον κόσμο. Γνωρίστε, λοιπόν, τη συσκευή που… δίνει ρυθμό στην καρδιά σας και χαρίζει ζωή.

Τι είναι ο τεχνητός καρδιακός βηματοδότης;
Πρόκειται για μια ηλεκτρονική συσκευή που αντικαθιστά το φυσικό βηματοδότη της καρδιάς στέλνοντάς της ηλεκτρικούς παλμούς και επιτρέποντάς της να έχει έναν κανονικό ρυθμό. Το σύστημα του βηματοδότη αποτελείται από τη γεννήτρια, που παράγει τα ερεθίσματα, και τα ηλεκτρόδια, που τα μεταβιβάζουν στην καρδιά, ενώ παράλληλα μεταφέρουν σήματα από την καρδιά στο βηματοδότη. Με βάση τα σήματα αυτά, αν η συχνότητα των φυσικών παλμών της καρδιάς πέσει κάτω από το όριο, η γεννήτρια στέλνει ερεθίσματα για να την αναγκάσει να συσπαστεί, ενώ αν η συχνότητα είναι μεγαλύτερη από τη συχνότητα των ερεθισμάτων που εκπέμπει ο βηματοδότης, αναστέλλει την παραγωγή τους.

Πότε χρειάζεται;
Η καρδιά έχει ένα φυσικό βηματοδότη, το φλεβόκομβο, που της επιτρέπει να χτυπά με κανονική ταχύτητα και ρυθμό. Όταν ο καρδιακός ρυθμός καθυστερεί, η καρδιά δεν καλύπτει τις ανάγκες του οργανισμού σε αίμα και εμφανίζονται συμπτώματα, όπως κόπωση, ζαλάδες, λιποθυμίες. Τότε τοποθετείται τεχνητός βηματοδότης, που σταδιακά μειώνει και τελικά εξαφανίζει τα συμπτώματα. Ο βηματοδότης εμφυτεύεται:
• Σε βλάβες του φλεβοκόμβου Mερικές φορές, ο ρυθμός που στέλνονται τα ηλεκτρικά σήματα στην καρδιά αυξομειώνεται ακανόνιστα ή είναι χαμηλός και το σώμα δεν έχει τo αίμα που χρειάζεται. Τέτοιες βλάβες προκαλούνται πολλές φορές σε ηλικιωμένους.
• Σε βλάβες του συστήματος αγωγής Πρόβλημα μπορεί να παρουσια­στεί και στις ηλεκτρικές οδούς που μεταφέρουν τα ερεθίσματα στην καρδιά και ενώ ο φλεβόκομβος στέλνει σήματα, αυτά φτάνουν καθυστερημένα ή δεν φτάνουν καθόλου στον κολποκοιλιακό κόμβο. Παράδειγμα τέτοιων βλαβών είναι η ασβέστωση αορτής.
• Σε διαταραχές της ενδοκοιλιακής αγωγής Σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, ο βηματο­δότης συγχρονίζει το ηλεκτρικό ερέθισμα στην καρδιά και βελτιώνει την απόδοσή της.

Πώς τοποθετείται
Για την εμφύτευση του βηματοδότη, θα χρειαστεί να εισαχθείτε στο νοσοκομείο για 1-2 ημέρες. Πριν από την επέμβαση, θα πρέπει να μην έχετε καταναλώσει φαγητό και ποτό και η φαρμακευτική σας αγωγή να έχει ρυθμιστεί ανάλογα. Η επέμβαση συνήθως διαρκεί 1-2 ώρες και χρησιμοποιείται τοπική αναισθησία.

Πόσο κρατά η μπαταρία;
Η διάρκεια ζωής της μπαταρίας εξαρτάται από την ενέργεια που δίνει ώστε να παραχθούν τα απαραίτητα ερεθίσματα, αλλά και από τον προγραμματισμό που έχει γίνει στο βηματοδότη. Γενικά, πάντως, κυμαί­νεται από 5 έως 10 χρόνια. Η κατάσταση φόρτισης της μπαταρίας ελέγχεται κατά τη διάρκεια των τακτικών εξετάσεων, ώστε να προγραμματιστεί η αντικατάστασή της, όταν η ενέργειά της πλησιάζει να τελειώσει.

Οι ηλεκτρικές συσκευές επηρεάζουν το βηματοδότη;
Αν και περισσότερες πληροφορίες για συσκευές που επηρεάζουν τη λειτουργία του βηματοδότη θα πάρετε από το γιατρό σας, μερικές γνωστές πηγές που προκαλούν παρεμβολές ή βλάβες είναι οι εξής:
• Συσκευές ανίχνευσης μετάλλων Η διέλευση από τον ανιχνευτή δεν θα προκαλέσει μόνιμη βλάβη στο βηματοδότη, αλλά πιθανώς προσωρινή αναστολή του.
• Κινητό τηλέφωνο (όχι τα ασύρματα) Αν και συνήθως δεν προκαλεί αναστολή του βηματοδότη, καλό είναι να μην το χρησιμοποιείτε από την πλευρά που είναι τοποθετημένος και να το κρατάτε σε απόσταση 15-20 εκα­τοστών από τη συσκευή. Χρησιμοποιήστε καλύτερα hands free.
• Μαγνητική τομογραφία Η εξέταση αυτή απαγορεύεται σε ασθενείς με εμφυτευμένο βηματοδότη, καθώς αναπτύσσεται ισχυρό μαγνητικό πεδίο. Μπορείτε, όμως, να υποβληθείτε σε αξονική τομογραφία ή ακτινογραφία. Tελευταία, πάντως, κυκλοφόρησαν ειδικοί βηματοδότες που είναι ανθεκτικοί και στη μαγνητική τομογραφία.
• Φούρνος μικροκυμάτων Μείνετε τουλάχιστον 2-3 μέτρα μακριά όταν λειτουργεί.
• Υψηλής ενέργειας ακτινοβολία Η ακτινοβολία που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ασθενειών όπως ο καρκίνος, μπορεί να καταστρέψει το βηματοδότη. Γι’ αυτό, αν χρειαστείτε θεραπεία κοντά στην περιοχή του βηματοδότη, ζητήστε να βάλουν πλέγμα προστασίας πάνω από τη συσκευή.

Τι να προσέχετε μετά την τοποθέτηση
• Να παίρνετε το σφυγμό σας για 1 λεπτό κάθε ημέρα και να παρακολουθείτε τον καρδιακό σας ρυθμό. Ο γιατρός θα σας δείξει τον τρόπο.
• Ο καρδιακός ρυθμός μπορεί να μεταβάλλεται, αλλά δεν πρέπει να πέσει κάτω από το χαμηλότερο όριο στο οποίο έχει προγραμματιστεί ο βηματοδότης.
• Μετά την επέμβαση, εφοδιαστείτε και έχετε πάντα μαζί σας την ειδική κάρτα-ταυτότητα ασθενούς, που περιέχει τα στοιχεία του συστήματος βηματοδότησης.
• Όταν γίνεται αλλαγή στον προγραμματισμό του βηματοδότη, ζητήστε από το γιατρό να σας δώσει αντίγραφο με τα νέα στοιχεία.
• Στο αεροδρόμιο, φροντίστε να δείχνετε στους φρουρούς την ειδική κάρτα-ταυτότητα, ώστε να μην περνάτε από τα μηχανήματα ανίχνευσης μετάλλων, όχι τόσο γιατί θα απορρυθμίσουν το βηματοδότη, αλλά γιατί θα ανιχνεύσουν μεταλλικό αντικείμενο.
• Να επισκέπτεστε τακτικά το γιατρό σας για έλεγχο του βηματοδότη. Ο έλεγχος γίνεται: πριν από την έξοδο από το νοσοκομείο, τον 1ο μήνα και μετά κάθε 6 μήνες.
• Αν έχετε τα ίδια συμπτώματα που είχατε πριν από την τοποθέτηση του βηματοδότη, τότε πιθανότατα δεν λειτουργεί σωστά και πρέπει να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας.
• Κάθε φορά που επισκέπτεστε ένα γιατρό, πρέπει να τον ενημερώνετε ότι έχετε βηματοδότη.

Μπορώ να κάνω ό,τι και πριν;
Δραστηριότητες όπως οι απλές δουλειές του σπιτιού, το περπάτημα, το ­ποδήλατο και η σεξουαλική επαφή δεν επηρεάζονται από το βηματοδότη, ενώ η οδήγηση επιτρέπεται εκτός ορισμένων εξαιρέσεων. Από την άλλη, ­καλό είναι να αποφεύγετε δραστηριότητες κατά τις οποίες μπορεί να χτυπηθεί ο βηματοδότης, ενώ για 6 εβδομάδες μετά την τοποθέτησή του πρέπει να αποφεύγετε έντονες κινήσεις των χεριών (π.χ. μεταφορά μεγάλων αντικειμένων). Το νερό δεν δημιουργεί πρόβλημα στο βηματοδότη, αφού είναι τοποθετημένος κάτω από το δέρμα, αλλά, μέχρι να επουλωθεί η πληγή, φροντίστε να μη βρέχετε την περιοχή.

Τα τελευταία νέα!

Με τη βοήθεια της τηλεϊατρικής
Οι άνθρωποι με εμφυτευμένες συσκευές υποστήριξης της καρδιάς χρειάζονται τακτική παρακολούθηση. Με τη βοήθεια της τηλεϊατρικής και της ασύρματης τεχνολογίας, οι γιατροί έχουν πια τη δυνατότητα να ελέγχουν τις συσκευές από μακριά, ενώ ο ασθενής βρίσκεται στο σπίτι. Έτσι, εξοι­κονομούνται χρόνος και χρήμα, ενώ παρέχονται στοιχεία που παλαιότερα δεν θα ήταν διαθέσιμα.

Πρόβλημα με τα ακουστικά;
Σύμφωνα με ερευνητές από το Ιατρικό Κέντρο «Βeth Ιsrael» της Βοστόνης, τα ακουστικά που χρησιμοποιούνται στα ΜΡ3 players μπορεί να προκαλέσουν εμπλοκή στη λειτουργία των βηματοδοτών. Το πρόβλημα δημιουργείται από τους μαγνήτες των ακουστικών, όταν αυτά τοποθετούνται σε απόσταση περίπου 3 εκατοστών από τις συσκευές. Συστήνουν, λοιπόν, να κρατούν οι ασθενείς τα ακουστικά μερικά εκατοστά μακριά από τις ιατρικές συσκευές. Ωστόσο, άλλη έρευνα από τον FDA (τον αμερικανικό ΕΟΦ) καταλήγει στο αντίθετο συμπέρασμα, δηλαδή ότι τα iPod που μελετήθηκαν δεν ευθύνονται για την απορρύθμιση του βηματοδότη, επειδή έχουν μικρό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.

Η νέα γενιά
Οι νέοι βηματοδότες είναι μικρότεροι σε μέγεθος και έχουν τις εξής δυνατότητες:
1. Αυξομειώνουν την έξοδο του ρεύματος ανάλογα με το ρεύμα που χρειάζεται η καρδιά για να διεγερθεί. Έτσι αυξάνεται η διάρκεια ζωής της μπαταρίας.
2. Προλαμβάνουν ή διακόπτουν αρρυθμίες με διάφορους βηματοδοτικούς αλγόριθμους.
3. Καταγράφουν την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς, ώστε να είναι δυνατή η ανίχνευση αρρυθμίας.
4. Μεταδίδουν τηλεμετρικά τα δεδομένα της συσκευής που αφορούν τη λειτουργία της ή την καταγραφή αρρυθμιών.

Με μπαταρία την ίδια την καρδιά!
Βρετανοί επιστήμονες έφτιαξαν μια μικροσκοπική συσκευή η οποία λειτουργεί εκμεταλλευόμενη τις φυσικές δονήσεις και ίσως σύντομα χρησιμοποιηθεί για να τροφοδοτεί με ενέργεια τους βηματοδότες, παράγοντας ένα μέρος του απαιτούμενου για τη λειτουργία της καρδιάς ηλεκτρισμού από τους χτύπους της.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Γεώργιο Θεοδωράκη, διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν».