Από την Εύα Ν. Τσώλη, Ψυχολόγο, με εξειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών [evatsoli2@gmail.com]
Ο φόβος είναι μία φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση απέναντι σε πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις, που αποτελούν απειλή για την προσωπική ασφάλεια του ατόμου.
Έχει παρατηρηθεί πως δεν υπάρχουν ενστικτώδεις φόβοι για συγκεκριμένα ερεθίσματα, αλλά υπάρχει μία γενική προδιάθεση των παιδιών να αντιδρούν στο άγνωστο και στο απροσδόκητο. Οι φόβοι που εκδηλώνουν τα παιδιά δημιουργούνται καθώς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Είναι αποτέλεσμα είτε κάποιας προσωπικής επώδυνης εμπειρίας, την οποία γενικεύει και σε άλλες καταστάσεις, είτε αποτελεί συνέπεια παρατήρησης και μίμησης άλλων ατόμων και κυρίως των γονέων του.
Τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, εκφράζουν τον φόβο που νιώθουν με διαφορετικούς τρόπους. Το βρέφος αντιδρά με κλάματα, φωνές και δυσκαμψία του σώματος του. Αργότερα, κρύβει το πρόσωπό του με τα χέρια του ή το στρέφει προς άλλες κατευθύνσεις για να μη βλέπει το φοβικό ερέθισμα. Σε μεγαλύτερη ηλικία, αντιδρά με έντονες διαμαρτυρίες ή με το να τρέχει μακριά από το φοβικό αντικείμενο.
Τα παιδιά στη βρεφική ηλικία φοβούνται κυρίως συγκεκριμένα αντικείμενα, παράξενους θορύβους και ξένα πρόσωπα. Αντίθετα, τα παιδιά νηπιακής ηλικίας φοβούνται τα φανταστικά και υπερφυσικά όντα και πανικοβάλλονται στο σκοτάδι. Η πιο συχνή πηγή φόβου για τα παιδιά 5 και 6 ετών είναι τα άγρια ζώα. Μετά το 7ο έτος, οι φόβοι για το σκοτάδι, τα ζώα και τα παράξενα πλάσματα μειώνονται αισθητά και στο 10ο έτος σχεδόν εξαφανίζονται. Μετά το 10ο έτος, οι φόβοι είναι πιο ρεαλιστικοί και συνδέονται με τις σχολικές τους υποχρεώσεις και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Τα κορίτσια εμφανίζουν περισσότερους φόβους από τα αγόρια. Στην εφηβεία, οι φόβοι είναι πιο άμεσοι και προσωπικοί και αφορούν τις σχέσεις αλληλεπίδρασης με το άλλο φύλο.
Έχει διαπιστωθεί ότι ενώ τα παιδιά φοβούνται πολλά ερεθίσματα, δεν νιώθουν φόβο για σημαντικούς καθημερινούς κινδύνους που συνδέονται με την προσωπική τους ασφάλεια. Τέτοιοι είναι το ηλεκτρικό ρεύμα, τα μικρόβια, οι δηλητηριάσεις, οι πνιγμοί, οι τραυματισμοί και τα εγκαύματα.
Πώς να αντιμετωπίσετε το φόβο των παιδιών σας
· Ενθαρρύνετε το παιδί να μιλάει και να αναλύει τους φόβους του, ώστε να διαπιστώσει μόνο του πόσο πραγματικός ή παράλογος είναι ο κίνδυνος που νιώθει.
· Βοηθήστε το παιδί να αναπτύξει δεξιότητες, με τις οποίες θα μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα ερεθίσματα που του προκαλούν φόβο (π.χ. να καλεί σε βοήθεια όταν νομίζει ότι κινδυνεύει).
· Εξηγήστε του ότι το φοβικό ερέθισμα δεν αποτελεί απειλή και δώστε του την ευκαιρία να γνωρίσει βαθμιαία το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, ενώ παράλληλα νιώθει ασφαλές (π.χ. να κρατάει το χέρι σας και να ακουμπάει το σκυλάκι που φοβάται).
· Προετοιμάστε και ενημερώστε το για οτιδήποτε καινούριο πρόκειται να γνωρίσει. Οι συζητήσεις και οι αφηγήσεις ιστοριών βοηθούν να γίνει πιο κατανοητό και προσιτό το νέο ερέθισμα.
· Αναφέρετε στο παιδί παραδείγματα θαρραλέας αντιμετώπισης του φοβικού αντικειμένου, όπως π.χ. άλλων παιδιών.
· Βοηθήστε το να συνδέει το αντικείμενο του φόβου του με ευχάριστα συναισθήματα (π.χ. να παρακολουθεί τα άγρια ζώα που φοβάται, ενώ κάνει μία βόλτα στο ζωολογικό κήπο).
· Ελέγξτε τους δικούς σας αδικαιολόγητους φόβους. Τις περισσότερες φορές οι φόβοι του παιδιού είναι και φόβοι των γονέων του.
Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι οι περισσότεροι παιδικοί φόβοι δεν είναι μόνιμοι αλλά παροδικοί και ότι ενώ αναστατώνουν τα παιδιά αποτελούν έναν χρήσιμο δείκτη ωρίμανσης για ολόκληρη την αναπτυξιακή τους πορεία.
