Οι πιο συχνές απορίες που έχουμε όταν παρακολουθούμε αθλητικές διοργανώσεις υψηλού επιπέδου σε σχέση με τους αθλητές είναι: «Γιατί αυτοί;» και «Πώς τα κατάφεραν;». Στα όσα ακολουθούν θα περιγράψουμε μερικούς από τους λόγους, τις μεθόδους, τα χαρακτηριστικά, τις επιλογές, τις συνήθειες, τις θυσίες, τις προϋποθέσεις, τα κίνητρα που τους βοήθησαν να γίνουν μεγάλοι αθλητές και να τα καταφέρουν.

Ο στόχος – εκτός από το να τους θαυμάσουμε – είναι να προσπαθήσουμε να «αντιγράψουμε» όσα περισσότερα μπορούμε, ώστε και εμείς με τη σειρά μας να καταφέρουμε όχι μόνο να γνωρίσουμε βαθύτερα τον εαυτό μας, αλλά και να γίνουμε η καλύτερη δυνατή εκδοχή του…

Τα χαρακτηριστικά των ολυμπιονικών

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός· είναι μια ευκαιρία να θαυμάσουμε τις δυνατότητες του ανθρώπου. Αλλωστε το περιγράφει πολύ καλά ο Επίκτητος λέγοντας: «Πολλά ενοχλητικά και κουραστικά πράγματα υπάρχουν στη ζωή· και στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν είναι το ίδιο άσχημα τα πράγματα;

Δεν σε ψήνει η ζέστη; Δεν σε τσαλαπατάει το πλήθος; Δεν είναι δύσκολο να πλυθείς; Η βροχή δεν σε μουσκεύει ως το κόκαλο; Δεν σε πειράζει ο θόρυβος, η φασαρία και οι άλλες ενοχλήσεις; Κι όμως, μου φαίνεται πως άνετα, μετά χαράς μάλιστα, τ’ ανέχεσαι όλα αυτά μόλις σκεφτείς το μοναδικό θέαμα που θ’ αντικρίσεις».

Οι ιστορίες που κάθε φορά διαβάζουμε με την ευκαιρία των Αγώνων μας συγκινούν και μας εμπνέουν.

Ομως τι χρειάζεται για να γίνει κάποιος ένας αθλητής επιπέδου Ολυμπιακών Αγώνων; Σχετική έρευνα πάνω σε 10 αμερικανούς ολυμπιονίκες (από διαφορετικά αθλήματα) στο Πανεπιστήμιο της South Carolina προσπάθησε – με τη βοήθεια μεγάλων συνεντεύξεων στους ίδιους και στους κοντινούς τους ανθρώπους – να διερευνήσει τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους των αθλητών.

Στο τέλος οι επιστήμονες κατέληξαν στα παρακάτω βασικά χαρακτηριστικά που ήταν κοινά σε όλους τους. Να ποια είναι αυτά:

*Η αντοχή και η επιτυχημένη διαχείριση του στρες, που περιλαμβάνει τις έγνοιες, το άγχος, την ανησυχία αλλά και τις σωματικές εκδηλώσεις του στρες όπως είναι η ταχυπαλμία ή το ανακατεμένο στομάχι.

*Η αυτοπεποίθηση, που σημαίνει ότι ο αθλητής αναγνωρίζει την αξία του αλλά ταυτόχρονα προσπαθεί να βελτιωθεί όπου χρειάζεται.

*Η προσαρμοστικότητα και η ψυχική αντοχή για να αντιμετωπίσει τις όποιες δυσκολίες και αναποδιές.

*Η αθλητική νοημοσύνη. Σε αυτόν τον τομέα περιγράφεται η ικανότητα να αναλύει και να αντιλαμβάνεται τις ιδιαιτερότητες του αθλήματος, να μαθαίνει, να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται.

*Η ικανότητα να συγκεντρώνεται και να αποκλείει κάθε εξωτερικό παράγοντα που θα μπορούσε να τον αποσπάσει.

*Η ανταγωνιστικότητα.

*Η διάθεσή του και η ετοιμότητά του παράλληλα για πολύ σκληρή δουλειά.

*Η ικανότητά του να θέτει και να πετυχαίνει στόχους.

*Η διάθεσή του να είναι ανοιχτός σε όσα του πει και προσπαθήσει να του μάθει και να του διορθώσει ο προπονητής. Ο καλός αθλητής είναι επίσης θετικός στην κριτική, χωρίς να παίρνει τίποτε προσωπικά.

*Η αισιοδοξία ότι θα επιτύχει τους στόχους του και θα έχει καλά αποτελέσματα.

*Η ταπεινότητά του και ταυτόχρονα το γεγονός ότι δεν υπερεκτιμά τις δυνατότητές του.

*Η ευγνωμοσύνη που δείχνει για όσα πετυχαίνει και για όσους τον στήριξαν και τον βοήθησαν.

*Η τελειομανία. Υπάρχουν δύο είδη τελειομανίας. Και οι δύο τύποι σχετίζονται με το να θέτουμε υψηλούς στόχους και να έχουμε μεγάλη ανάγκη να οργανώνουμε τα πάντα. Ομως η προσαρμοστική τελειομανία (ή αλλιώς θετική), αυτή που διαθέτουν οι «υπεραθλητές», είναι θετικά συνδεδεμένη με την προσπάθεια για την επιτυχία.

Η σημασία του περιβάλλοντος

Ενας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες σε σχέση με το αν κάποιος θα γίνει τελικά μεγάλος αθλητής – εκτός από το ταλέντο του – είναι το σημείο του κόσμου στο οποίο γεννιέται και μεγαλώνει κανείς, και μαζί με αυτό η κουλτούρα, το κλίμα, οι συνήθειες, η μορφολογία κ.λπ.

Ενα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Νορβηγία. Μια χώρα με μικρό πληθυσμό, μόλις 5,3 εκατομμύρια, όπου υπάρχει πολύ έντονα η κουλτούρα των χειμερινών σπορ και της ζωής και κίνησης σε εξωτερικούς χώρους άσχετα από τις καιρικές συνθήκες.

Χάρη σε αυτή την κουλτούρα που ενστερνίζονται τα παιδιά από όταν είναι ακόμη νήπια, η Νορβηγία, που έχει παρόμοιες κλιματικές συνθήκες με τον Καναδά, που είναι μια πολύ μεγάλη και πλούσια χώρα, με 37 εκατομμύρια κατοίκους, έχει κερδίσει πολύ περισσότερα μετάλλια στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες.

Μάλιστα η Νορβηγία έχει κερδίσει τα περισσότερα τέτοια μετάλλια από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ομως η επίδραση του περιβάλλοντος δεν σταματάει εδώ.

Το πού γεννιέται κανείς σχετίζεται και με το κίνητρο που πιθανώς έχει ο αθλητής για να προσπαθήσει να πετύχει (π.χ. επειδή θέλει να ξεφύγει από ένα φτωχό περιβάλλον). Τεράστιο ρόλο παίζει και η οικογένεια των αθλητών, αφού είναι σημαντικό να έχουν γονείς που πιστεύουν σε αυτούς, τους εμψυχώνουν, τους βοηθούν, τους καθοδηγούν, ακόμα και τους πιέζουν.

Ομως εδώ θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι οι πολύ πιεστικοί γονείς σπάνια «παράγουν» υπεραθλητές. Ερευνα έδειξε ότι τα παιδιά που έγιναν πρωταθλητές σε σχέση με τα παιδιά που παρέμειναν απλά καλοί αθλητές είχαν μια βασική διαφορά σε σχέση με τη συμπεριφορά των γονιών τους.

Ετσι, φαίνεται ότι οι γονείς των αθλητών που τελικά ξεχωρίζουν δεν υπερασχολούνται με την προπόνηση και τις επιδόσεις των παιδιών τους, αλλά τα αφήνουν να παίρνουν πρωτοβουλία και ευθύνη χωρίς να προσπαθούν να τους λύσουν όλα τα προβλήματα, ούτε και να τα προστατέψουν από οποιαδήποτε κακοτοπιά.

Εκτός όμως από τους γονείς, μεγάλο ρόλο παίζουν και τα αδέλφια των αθλητών.

Ερευνες δείχνουν ότι τα μικρότερα παιδιά της οικογένειας είναι πάντα καλύτεροι αθλητές.

Γιατί; Επειδή μιμούνται το παράδειγμα των μεγαλύτερων αδελφών τους, προσπαθούν σκληρά για να φτάσουν τους μεγαλύτερους και επίσης εξοικειώνονται περισσότερο με την αποτυχία (αφού είναι μικρότερα και έχουν αντικειμενικά λιγότερες δυνατότητες) και έτσι γίνονται πιο ανθεκτικά και δεν απογοητεύονται εύκολα.

Επίσης, οι γονείς είναι πάντα πιο προετοιμασμένοι, κάνουν λιγότερα λάθη και έχουν μεγαλύτερη εμπειρία στα δεύτερα από ό,τι στα πρώτα παιδιά. Αυτό ισχύει για τα πάντα, αλλά και για τα σπορ. Τον σημαντικότερο ρόλο όμως τον παίζει ο πολύ καλός προπονητής.

Ο προπονητής χρειάζεται, εκτός από το να πιστεύει, να εμψυχώνει και να βοηθά τον αθλητή με σύστημα και πλάνο, να έχει τη σύνεση, την ωριμότητα και τη γνώση να τον σταματήσει πριν πιεστεί υπερβολικά με αποτέλεσμα να υποστεί κάποιον τραυματισμό ή υπερκόπωση.

Η συνταγή της επιτυχίας για να γίνει το παιδί μας καλός αθλητής

Γονείς που το θέλουν πάρα πολύ.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τους Ρώσους. Οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα κάνουν τον πρωταθλητισμό να μοιάζει με μια χρυσή διέξοδο.

Ποιος ρώσος γονιός δεν μπαίνει στη θέση του Yuri Sharapov, πατέρα της πολύ επιτυχημένης διεθνούς τενίστριας Maria Sharapova, που μετακόμισε με την ταλαντούχα κόρη του, που ήταν μόνο 7 ετών, στις ΗΠΑ από τη Ρωσία.

Είχε μόνο 700 δολάρια και η γυναίκα του δεν τους ακολούθησε τα δύο πρώτα χρόνια επειδή δεν μπορούσε να ταξιδέψει εξαιτίας της βίζας. Σήμερα υπολογίζεται ότι η κόρη του βγάζει περίπου 30 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.

Αρχή σε νηπιακή ηλικία

Το να αρχίσει ένα παιδί να προπονείται σε μικρή ηλικία και επίσης να διαλέξει από μικρό το άθλημα που του αρέσει/ταιριάζει είναι πολύ σημαντικό.

Δυναμικοί προπονητές

Δεν είναι τυχαίο που οι προπονητές στις χώρες που παράγουν ολυμπιονίκες αντιμετωπίζονται με σεβασμό αντίστοιχο εκείνου που απολαμβάνουν οι καθηγητές πανεπιστημίου. Γνωρίζουν καλά το πεδίο τους, έχουν όραμα, είναι πολύ ικανοί και καταφέρνουν να μεταδώσουν τον ενθουσιασμό και τις γνώσεις τους.

Κουλτούρα σκληρότητας και επιτυχίας

Οταν βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον, είτε οικογενειακό είτε σχολικό είτε γεωγραφικό, που δεν δέχεται να κάνουμε πίσω, να κουραστούμε, να αποτύχουμε, να τα παρατήσουμε, τότε είναι πιο πιθανό να τα καταφέρουμε τελικά.

Ταλέντο, εξάσκηση και τεχνική

Είναι προφανής η σημασία της φυσικής υπεροχής και του ταλέντου σε ένα άθλημα, αλλά τίποτε δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς πολλή, σκληρή και σωστή δουλειά. Αλλωστε, πολλές έρευνες δείχνουν ότι χρειάζονται περίπου 10 χρόνια προπόνησης για να γίνει κάποιος αρκετά καλός σε ένα άθλημα.

Οι διατροφικές συνήθειες των αθλητών

Η διατροφή αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της επιτυχίας των μεγάλων αθλητών. Για τους αθλητές υπάρχουν συγκεκριμένα διατροφικά πρωτόκολλα ανά στάδιο προετοιμασίας, προπόνησης πριν από τους αγώνες, κατά τη διάρκειά τους αλλά και ύστερα από αυτούς.

Ωστόσο αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι οι διατροφικές μας ανάγκες δεν είναι αντίστοιχες με αυτές των υπεραθλητών, αλλά ότι – μιμούμενοι το παράδειγμά τους – μπορούμε να ακολουθήσουμε αντίστοιχες με τις δικές τους συνήθειες, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών. Ετσι:

*Κατά τη διάρκεια της άσκησης και ανάλογα με την ένταση αλλά και το είδος της γυμναστικής που έχουμε επιλέξει, το σώμα μας χρειάζεται ενέργεια.

Η προτιμώμενη και βασική πηγή ενέργειας από τον οργανισμό, ιδιαίτερα κατά την αερόβια άσκηση, είναι οι υδατάνθρακες, που είναι αποθηκευμένοι στο αίμα και στους μυς με τη μορφή του σακχάρου και του μυϊκού γλυκογόνου αντίστοιχα.

Είναι λοιπόν σημαντικό να εφοδιαστούμε πριν γυμναστούμε με υδατάνθρακες, ώστε να πάμε με γεμάτο το «ρεζερβουάρ» στην άσκησή μας. Προς την κατεύθυνση αυτή το 50%-60% της ενεργειακής αξίας του γεύματος πρέπει να προέρχεται από υδατάνθρακες, οι οποίοι θα διατηρήσουν σταθερά τα επίπεδα γλυκόζης του αίματος αλλά και την ενέργειά μας.

Χρειάζεται επίσης να προσθέσουμε και μια πηγή πρωτεΐνης, καθώς με αυτόν τον τρόπο θα βοηθήσουμε το σώμα μας να αποφύγει τον μυϊκό καταβολισμό, όταν θα εξαντληθούν τα αποθέματα υδατανθράκων, ενώ θα του δώσουμε και ένα προβάδισμα στη μυϊκή αποκατάσταση μετά την προπόνηση.

*Μετά την άσκηση η κατανάλωση «κακών» τροφών οδηγεί αφενός σε ελλιπή αναπλήρωση απαραίτητων συστατικών και αφετέρου σε πιο εύκολη αποθήκευση λίπους. Αντίθετα η κατανάλωση του σωστού γεύματος εφοδιάζει και αναπληρώνει το σώμα με τα χαμένα καύσιμα και βοηθάει στη μυϊκή αποκατάσταση.

Ιδανικά οι θερμίδες στο γεύμα μετά την προπόνηση θα πρέπει να είναι περίπου ίσες με το 50% των θερμίδων που κάψαμε κατά τη διάρκεια της άσκησης, να καταναλώνονται από 30 λεπτά μέχρι 2 ώρες μετά την άσκηση και να συνδυάζουν μια πηγή υδατάνθρακα και μια πηγή πρωτεΐνης.

Το ιδανικό σχήμα θα ήταν οποιοδήποτε φυσιολογικό γεύμα που περιλαμβάνει άπαχη πρωτεΐνη (κοτόπουλο, ψάρι, άπαχο μοσχάρι), άμυλο (ρύζι, πατάτα, ζυμαρικά, ψωμί) και λαχανικά.

*Πολύ σημαντική είναι η καλή ενυδάτωση.

Για να ενυδατωθεί το σώμα χρειάζεται περίπου 500 ml νερό 1-2 ώρες πριν από την προπόνηση. Οσο αναφορά την ενυδάτωση μετά την προπόνηση, μια λύση είναι να ζυγιζόμαστε πριν και μετά την άσκηση (εφόσον δεν έχουμε καταναλώσει υγρά κατά τη διάρκειά της) και βλέποντας την απώλεια σε γραμμάρια να καταναλώσουμε την αντίστοιχη ποσότητα σε ml νερού.

Ιδέες για snack

Πριν από την άσκηση

*Φρυγανιές με γαλοπούλα ή/και αβγό ή/και τυρί

*Cracker με γαλοπούλα ή/και αβγό ή/και τυρί

*Ψωμί με ταχίνι

*Ξηροί καρποί με αποξηραμένα φρούτα

30-45 λεπτά μετά την άσκηση

*Χυμοί φρούτων

*Μπάρες δημητριακών

*Κουλούρι Θεσσαλονίκης

*Μπανάνα, ανανάς, βερίκοκο, καρπούζι (φρούτα υψηλού γλυκαιμικού δείκτη)

*Μαύρη σοκολάτα

*Αθλητικά ποτά

Οι προπονητικές συνήθειες των αθλητών

Ακολουθώντας τις καλές συνήθειες των αθλητών θα καταφέρουμε να αποφύγουμε λάθη και ατυχήματα που μπορεί να μας προκαλέσουν προβλήματα λόγω υπέρχρησης και υπερκόπωσης. Επίσης θα μπορέσουμε να κερδίσουμε όσο περισσότερα είναι δυνατόν από την προπόνησή μας. Ετσι, είναι σκόπιμο να θυμόμαστε ότι οι αθλητές που θέλουν να έχουν καλές επιδόσεις και μέλλον:

*Φροντίζουν πάντα να ξεκουράζονται και να κοιμούνται καλά αλλά και γενικά να προσέχουν τον εαυτό τους σε όλα τα επίπεδα.

*Κάνουν οπωσδήποτε ζέσταμα (ενεργητικές διατάσεις) πριν από την προπόνηση και αποθεραπεία (παθητικές διατάσεις) μετά το τέλος της.

*Σέβονται τον πόνο αλλά και κάθε άλλη ένδειξη στο σώμα τους (π.χ. αιματώματα, πρηξίματα, δυσχέρεια βάδισης, μούδιασμα). Ο πόνος δείχνει το όριο και πρέπει κανείς να σταματήσει αμέσως μόλις τον νιώσει. Αλλιώς μπορεί να φτάσει στην υπερκόπωση και στην υπέρχρηση, που μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς στο μυοσκελετικό σύστημα (π.χ. (διαστρέμματα, θλάσεις, τενοντίτιδες, ρίξεις τενόντων, ρήξη χιαστών, κατάγματα, συνδεσμικές κακώσεις).

*Δεν ξεκινούν την άσκηση ξαφνικά και σε υπερβολική ένταση.

*Προσέχουν πολύ την τεχνική τους.

*Έχουν υπ’ όψη τους ότι σε περίπτωση κάκωσης ή τραυματισμού χρειάζεται απόλυτη διακοπή της αθλητικής δραστηριότητας ή υιοθέτηση εναλλακτικής μορφής άσκησης, που δεν χρησιμοποιεί το τραυματισμένο μέλος του σώματος.

Στην οξεία φάση των τραυματισμών χρειάζεται να βάλουμε πάγο και στη συνέχεια θα μας βοηθήσουν η φυσικοθεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή και η ξεκούραση.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Λάμπρο Παπούλια, ιατρό φυσικής ιατρικής και αποκατάστασης, τον κ. Χάρη Γεωργακάκη, κλινικό διαιτολόγο – διατροφολόγο, MSc, τον κ. Ευάγγελο Τσαμπάζη, καθηγητή Φυσικής Αγωγής και διευθυντή Ναυαγοσωστικής Ακαδημίας Βορείου Ελλάδας, www.nabe.gr, και τον κ. Γιώργο Πάσσαρη, τελειόφοιτο ΣΕΦΑ, αθλητή της υδατοσφαίρισης.