H παχυσαρκία είναι σπάνια στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες Χάζντα της Τανζανίας ή τους κτηνοτρόφους Τουβάν της Σιβηρίας, όμως στις ανεπτυγμένες κοινωνίες έχει εξελιχθεί σε μείζονα απειλή δημόσιας υγείας. Γιατί;
Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η «επιδημία» παχυσαρκίας είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού καθιστικής ζωής και υπερβολικής κατανάλωσης θερμίδων.
Σύμφωνα όμως με μια νέα μελέτη που εξέτασε διαφορετικές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, η διατροφή παίζει δέκα φορές μεγαλύτερο ρόλο από ό,τι τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας.
Η ανάλυση που δημοσιεύεται στο PNAS διαπιστώνει ότι οι κάτοικοι πλούσιων χωρών πράγματι καίνε λιγότερες θερμίδες συγκριτικά με άτομα αντίστοιχου βάρους σε φτωχότερες κοινωνίες.
Ωστόσο η διαφορά αυτή είναι υπερβολικά μικρή για να εξηγήσει τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας στον ανεπτυγμένο κόσμο. Κύρια αιτία φαίνεται πως είναι το πόσο τρώμε, και όχι η ενέργεια που καίμε καθώς κινούμαστε, καταλήγουν οι ερευνητές.
«Η ανάλυσή μας υποδεικνύει ότι η αυξημένη πρόσληψη ενέργειας είναι περίπου 10 φορές πιο σημαντική από τη φθίνουσα δαπάνη ενέργειας στη σύγχρονη κρίση παχυσαρκίας» γράφουν οι ερευνητές.
Η μεγάλη διεθνής μελέτη, με επικεφαλής τον Χέρμαν Πόντζερ του Πανεπιστημίου Duke στη Βόρεια Καρολίνα, αξιοποίησε μια βάση δεδομένων στην οποία έχουν καταχωρηθεί μετρήσεις για 4.200 άτομα από 34 πληθυσμούς που καλύπτουν όλο το κοινωνικο-οικονομικό φάσμα, από αγρότες στην Αφρική μέχρι στελέχη επιχειρήσεων στη Νορβηγία.
Οι εθελοντές υποβλήθηκαν σε μετρήσεις του σωματικού λίπους και κλήθηκαν να πιούν νερό με βαριά ισότοπα οξυγόνου και υδρογόνου, τα οποία αποβάλλονται στα ούρα και την ανάσα και αποκαλύπτουν την ημερήσια ενεργειακή δαπάνη.
Κατά μέσο όρο, η δαπάνη αυτή ήταν σχεδόν ίδια για όλους. Παρόλο που οι αγρότες και οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες κινούνται πολύ περισσότερο από τους τυπικούς Δυτικούς, η ποσότητα θερμίδων που προσλαμβάνουν ήταν ελάχιστα μεγαλύτερη.
Το εύρημα αυτό ακούγεται παράδοξο, βρίσκεται όμως σε συμφωνία με μια σχετικά νέα θεωρία που διατύπωσε πρώτος ο Πόντζερ, σύμφωνα με την οποία ο ανθρώπινος οργανισμός τείνει να διατηρεί τη δαπάνη ενέργειας εντός συγκεκριμένων ορίων: όταν οι ενεργειακές απαιτήσεις της καθημερινότητας είναι υψηλές, όπως συμβαίνει στους κυνηγούς που ακολουθούν τα θηράματά τους για μεγάλες αποστάσεις, ο οργανισμός καταστέλλει ως αντιστάθμισμα κάποιες μη απαραίτητες βιολογικές λειτουργίες, όπως αυτές που συνδέονται με την ανάπτυξη.
Αυτό, λένε οι ερευνητές, σημαίνει ότι η φυσική άσκηση είναι απίθανο να αυξήσει αρκετά την κατανάλωση ενέργειας ώστε να προλάβει την παχυσαρκία.
Ενας σημαντικός περιορισμός της μελέτης είναι ότι το στατιστικό δείγμα αποτελούταν κυρίως από κατοίκους πλούσιων χωρών, ενώ οι κοινωνίες αγροτών και κυνηγών-τροφοσυλλεκτών υποεκπροσωπούνταν. Παρόλα αυτά, ανεξάρτητοι ερευνητές χαρακτήρισαν την ανάλυση πειστική, επισημαίνοντας ότι βασίστηκε σε αντικειμενικές μετρήσεις του σωματικού λίπους και της ενεργειακής δαπάνης.
Όπως δήλωσε ο Πόντζερ, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας πρέπει να δώσουν έμφαση στην μείωση των θερμίδων, ειδικά από υπερεπεξεργασμένα, ενεργειακά πυκνά τρόφιμα. Ο ερευνητής τόνισε πάντως ότι τα ευρήματα δεν είναι δικαιολογία για καθισιό: η άσκηση, είπε, μπορεί μεν να μην εξαφανίζει τα παραπανίσια κιλά, έχει όμως κρίσιμη σημασία για την υγεία.
*Από τον Βαγγέλη Πρατικάκη
