Μετά από αιώνες ακμής, η κλασική περίοδος του πολιτισμού των Μάγια γνώρισε σταδιακή παρακμή από τον 8ο αιώνα μ.Χ., οδηγώντας σε πλήρη κατάρρευση δύο περίπου αιώνες αργότερα. Πυραμίδες, πλατείες, στάδια και εκτεταμένα υδραυλικά δίκτυα – στοιχεία της τεχνολογικής και πολιτισμικής τους άνθησης – εγκαταλείφθηκαν και οι πόλεις τους ερήμωσαν.
Από όλους τους παράγοντες που προτάθηκαν ως πιθανοί υπαίτιοι – πόλεμοι, επιδημίες, κοινωνικές αναταραχές, κλιματική αστάθεια – ο ρόλος του κλίματος ξεχωρίζει ως καθοριστικός. Τώρα, νέα στοιχεία από επιστημονική μελέτη αποδεικνύουν ότι κατά τους τελευταίους δύο αιώνες της κλασικής περιόδου (περίπου 870–1100 μ.Χ.) ο πολιτισμός των Μάγια υπέστη 44 χρόνια ακραίας ξηρασίας, που μπορεί να έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην πτώση του.
Ο σταλαγμίτης που έλυσε το μυστήριο
Η μελέτη βασίστηκε στην ανάλυση ενός σταλαγμίτη από τις σπηλιές Tzabnah, κοντά σε ιστορικούς οικισμούς όπως οι Chichén Itzá και Uxmal. Η ακρίβεια των μετρήσεων επέτρεψε την ανακατασκευή των εποχικών βροχοπτώσεων με λεπτομέρεια ανά μήνα, αποκαλύπτοντας οκτώ ξεχωριστά επεισόδια ξηρασίας – το κάθε ένα τουλάχιστον τριετές – μέσα σε αυτήν την περίοδο.
Το πιο χαρακτηριστικό από αυτά τα επεισόδια ήταν η ξηρασία που ξεκίνησε το 929 μ.Χ. και διήρκεσε 13 χρόνια – το πιο παρατεταμένο τέτοιο γεγονός που έχει καταγραφεί, όχι μόνο στη διάρκεια του προκολομβιανού πολιτισμού αλλά και στις επόμενες εποχές.
Αν και οι Μάγια διέθεταν εξελιγμένα συστήματα διαχείρισης υδάτινων πόρων, όπως τα υδραυλικά έργα και τις δεξαμενές ικανές να αποτρέψουν ακραία ξηρασία, η παρατεταμένη έλλειψη βροχής υπερέβη τη δυνατότητα αντοχής των συστημάτων αυτών. Σε προηγούμενη μελέτη του 2021 σημειώθηκε ότι σε μικρότερες ξηρασίες η αγροτική παραγωγή – ειδικά του βασικού σιτηρού, του καλαμποκιού – μπορούσε να επιβιώσει σε μεγάλο βαθμό, ενώ οι ξηρασίες μεγάλης διάρκειας μείωναν την παραγωγή στο 10 % της κανονικής.
Παράλληλα, ωστόσο, κάποιοι ειδικοί, όπως ο Σκοτ Φέντικ, υπογραμμίζουν ότι αυτή η ανάλυση δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη την ανθεκτικότητα των μόνιμων καλλιεργειών (π.χ. ορισμένες φυτικές ποικιλίες που αντέχουν καλύτερα στη ξηρασία). Πρότεινε ότι πολλά τέτοια φυτά θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν επάρκεια τροφίμων ακόμη και σε περιόδους μέτριας ξηρασίας.
Ένα ακόμα κρίσιμο εύρημα αφορούσε μια διακοπή στην ανάπτυξη του σταλαγμίτη μεταξύ των ετών περίπου 1021–1070 μ.Χ. Αυτό μπορεί να ήταν αποτέλεσμα είτε υπερβολικής ξηρασίας (με τόσο λίγο νερό ώστε η ανάπτυξη να διακόπηκε πλήρως) είτε αντίθετα, υπερβολικής βροχόπτωσης που διαλύει τα στρώματα των ισοτόπων.
Τόσο ο αρχαιολόγος Ραφαέλ Κόμπος όσο και άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ξηρασίες στο τέλος του 11ου αιώνα ευθυγραμμίζονται χρονικά με την εγκατάλειψη σημαντικών κέντρων όπως η Uxmal. Παράλληλα, η παλαιότερη άνθηση άλλων πόλεων, όπως η Chichén Itzá, φαίνεται να υποχώρησε υπό αυτές τις πιέσεις, παρά την ύπαρξη δικτύων εμπορίου και κεντρικού προγραμματισμού που προσέφεραν προσωρινή ανθεκτικότητα.
Συνολικά, αυτές οι ανακαλύψεις υποστηρίζουν την θεωρία ότι η κλιματική αλλαγή – ειδικά η παρατεταμένη ξηρασία – λειτούργησε ως επιταχυντής της παρακμής. Δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας, αλλά σε έναν αγροτικό πολιτισμό όπως των Μάγια, όπου η παραγωγή τροφίμων ήταν άμεσα συνυφασμένη με την υγρασία της εποχής, ο ρόλος της κλιματικής πίεσης ήταν κρίσιμος.
Η τελική κατάρρευσης των Μάγια
Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες θεωρίες για την κατάρρευση των Μάγια αναγνώριζαν και κλιματικούς παράγοντες, όπως οι μεγάλης διάρκειας ξηρασίες (megadroughts) που έχουν εντοπιστεί σε ιζήματα λιμνών ή σε εδαφικά δείγματα. Ωστόσο, τα παλαιότερα δεδομένα δεν παρείχαν ακριβή χρονολόγηση ούτε μπορούσαν να δείξουν με λεπτομέρεια πότε ακριβώς, μέσα στον χρόνο, σημειώνονταν οι περίοδοι ξηρασίας.
Η νέα έρευνα δίνει για πρώτη φορά τόσο λεπτομερή εικόνα, ώστε να γνωρίζουμε τις μεταβολές στις βροχοπτώσεις σχεδόν μήνα-μήνα. Τα 44 συνολικά χρόνια ξηρασίας, με κορύφωση το 13ετές επεισόδιο που ξεκίνησε το 929 μ.Χ., αναδεικνύονται πλέον ως ένας από τους σημαντικότερους κλιματικούς παράγοντες της τελικής κατάρρευσης των Μάγια. Η ανάλυση των σταλαγμιτών προσφέρει ένα ακριβές χρονικό «μονοπάτι» που συνδέει τις φυσικές ενδείξεις της κλιματικής πίεσης με τα αρχαιολογικά ευρήματα — όπως η διακοπή της ανέγερσης μνημείων και η εγκατάλειψη μεγάλων πόλεων.
Έτσι, ενώ ο πολιτισμός των Μάγια δεν κατέρρευσε ούτε από έναν παράγοντα ούτε από στιγμή, η κλιματική πίεση αποδεικνύεται πως άσκησε ασφυκτική επιρροή, ιδίως όταν συνδυάστηκε με ήδη υπάρχουσες κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις. Οι 44 αυτές χρονιές ξηρασίας αναδύονται ως κομβικός παράγοντας σε μια ιστορική μετάβαση που οι ερευνητές εξακολουθούν να αναλύουν και να μελετούν.
*Με πληροφορίες από: El Pais English
*Από την Ευγενία Κοτρώτσιου
