Ο σαρκασμός δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι λόγου ή μια “κοφτερή” ατάκα της στιγμής. Πρόκειται για μια σύνθετη μορφή χιούμορ που απαιτεί από τον εγκέφαλο να ενεργοποιήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο νευρωνικών συνδέσεων και να αναδείξει σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες. Τι δείχνουν οι επιστημονικές μελέτες για αυτήν τη πνευματική ικανότητα και τι μπορούμε να μάθουμε για την υγεία του εγκεφάλου μας;
Τι έδειξε μελέτη για τον σαρκασμό;
Μια ομάδα Αργεντινών επιστημόνων από το Εθνικό Συμβούλιο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας της Αργεντινής (CONICET) διεξήγαγε πρόσφατα την πρώτη μελέτη που εξετάζει πώς ο εγκέφαλος κατανοεί τον σαρκασμό στην ισπανική γλώσσα. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι η κατανόηση του σαρκασμού ενεργοποιεί πολύπλοκες νευρωνικές διασυνδέσεις, πιο εκτεταμένες ακόμα και από αυτές που έχουν καταγραφεί ως τώρα σε αγγλόφωνες μελέτες.
Οι ερευνητές ελπίζουν ότι αυτή η γνώση θα βοηθήσει στη διάγνωση νευρολογικών παθήσεων και ψυχικών διαταραχών, όπου η κατανόηση του σαρκασμού δυσκολεύει τους ασθενείς.
Τι είναι αυτό που τον κάνει τον σαρκασμό τόσο “απαιτητικό” στο να τον καταλάβουμε;
Για να κατανοήσει κανείς έναν σαρκαστικό σχολιασμό, χρειάζεται να καταλάβει όχι μόνο τα λόγια, αλλά και το πλαίσιο, τον τόνο της φωνής, ακόμα και την έκφραση του προσώπου του συνομιλητή. Αυτή η ικανότητα λέγεται «θεωρία του νου» (Theory of Mind – ToM), είναι ένας όρος που εισήγαγε ο Αμερικανός ψυχολόγος David Premack το 1978. Περιγράφει την ικανότητα που έχουμε να καταλαβαίνουμε τι μπορεί να σκέφτεται ή να νιώθει ένας άλλος άνθρωπος – δηλαδή τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις προθέσεις, τις επιθυμίες και τα πιστεύω του και μοιάζει πολύ με την ενσυναίσθηση.
Η επεξεργασία αυτή ενεργοποιεί στον εγκέφαλο όχι μόνο τα συνηθισμένα κέντρα γλώσσας αλλά και ευρύτερα δίκτυα που εμπλέκονται στην κοινωνική κατανόηση και στη λήψη αποφάσεων.
Πώς ο σαρκασμός επηρεάζει τη γλώσσα και τον εγκέφαλο;
Η γλώσσα επεξεργάζεται από συγκεκριμένους «κόμβους» στον εγκέφαλο, όμως όταν πρόκειται για σαρκασμό, ενεργοποιούνται επιπλέον διασκορπισμένα νευρωνικά δίκτυα που σχετίζονται με τη θεωρία του νου και την κατανόηση του συμφραζομένου. Αυτή η πολυπλοκότητα κάνει τον σαρκασμό ιδιαίτερα δύσκολο να κατανοηθεί από μηχανές τεχνητής νοημοσύνης αλλά και από ανθρώπους με ορισμένες νευρολογικές παθήσεις.
Σαρκασμός και κοινωνικά δίκτυα: Oι παγίδες της σύγχρονης επικοινωνίας
Σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπου λείπουν οι τόνοι της φωνής και οι εκφράσεις του προσώπου, ο σαρκασμός χάνει το πλαίσιο του και συχνά παρεξηγείται. Αυτό οδηγεί σε λανθασμένες ερμηνείες, που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά και τον τρόπο που διαμορφώνεται ο εγκέφαλος μας μέσω της γλώσσας.
Τι σημαίνει αυτό για την ψυχική μας υγεία; Οι ερευνητές συνεχίζουν να μελετούν τη σχέση μεταξύ σαρκασμού και νευρολογικών παθήσεων, καθώς και τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η δυσκολία στην κατανόηση του σαρκασμού ως δείκτης για την έγκαιρη διάγνωση τους.
Ο σαρκασμός απαιτεί κάτι παραπάνω από απλή ευφυΐα
H έρευνα επιβεβαιώνει πως η κατανόηση τέτοιων πολύπλοκων μορφών χιούμορ απαιτεί κοινωνική ευφυΐα και «street smarts», αλλιώς “εξυπνάδα του δρόμου”, δηλαδή πρακτικό μυαλό.
Ο όρος “street smarts” αναφέρεται στη ζωτική, πρακτική εξυπνάδα που αποκτά κανείς μέσα από εμπειρίες της καθημερινής ζωής, ιδιαίτερα σε δύσκολες ή απρόβλεπτες καταστάσεις, έξω από την τυπική εκπαίδευση ή την ακαδημαϊκή γνώση.
Καταλαβαίνουμε επομένως γιατί κάποιες δεξιότητες δεν μαθαίνονται μέσα από την θεωρία αλλά μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση.
