Όλοι έχουμε προβλήματα και σίγουρα όλοι έχουμε ζήσει τη στιγμή που, μετά από ώρες προσπάθειας, συνειδητοποιούμε ότι η λύση τους ήταν μπροστά στα μάτια μας. Αν έχετε βρεθεί σε μια τέτοια κατάσταση μπορεί να αναρωτηθήκατε «Μα πώς δεν το είδα νωρίτερα;»… Ωστόσο, αυτό δεν είναι ένδειξη αφηρημάδας. Είναι ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί και μας παγιδεύει η ανθρώπινη σκέψη.
Οι ψυχολόγοι περιγράφουν αυτά τα φαινόμενα ως γνωστικά τυφλά σημεία (cognitive blind spots): συστηματικά λάθη αντίληψης ή συλλογισμού που μας εμποδίζουν να βλέπουμε την πραγματική φύση ενός προβλήματος. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών μπορεί να μας βοηθήσει όχι μόνο να επιλύουμε πιο γρήγορα τεχνικά ζητήματα, αλλά και να λαμβάνουμε πιο αποτελεσματικές αποφάσεις στην καθημερινή μας ζωή:
1. Εστιάζουμε λανθασμένα σε μια πρόσφατη αλλαγή
Ένα από τα πιο συνηθισμένα λάθη είναι να αποδίδουμε ορισμένα προβλήματα σε κάτι που συνέβη πρόσφατα. Αν, για παράδειγμα, μια εφαρμογή στο κινητό αρχίσει να παρουσιάζει σφάλματα μετά από μια ενημέρωση του λειτουργικού συστήματος, είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι η ενημέρωση φταίει. Ωστόσο, η πραγματική αιτία μπορεί να είναι άσχετη.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Αναρωτηθείτε τι ακριβώς έχετε παρατηρήσει και τι απλώς υποθέτετε. Η διάκριση ανάμεσα σε δεδομένα και ερμηνείες είναι κρίσιμη για την ορθή διάγνωση ενός προβλήματος.
2. Αγνοούμε μια πρόσφατη αλλαγή
Το αντίθετο λάθος συμβαίνει εξίσου συχνά: παραβλέπουμε έναν παράγοντα που έχει αλλάξει. Για παράδειγμα, μπορεί να αισθάνεστε κόπωση και να αναζητάτε περίπλοκες εξηγήσεις, χωρίς να θυμάστε ότι απλώς ήπιατε έναν καφέ λιγότερο από το συνηθισμένο.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Εξετάστε αν κάτι στην καθημερινότητά σας έχει αλλάξει , ακόμη κι αν φαίνεται ασήμαντο. Οι πιο απλές μεταβολές συχνά έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στα προβλήματα.
3. Ορίζουμε το πρόβλημα υπερβολικά γενικά
Η φράση «πονάει η μέση μου» είναι ασαφής. Μόνο όταν περιγράψουμε πότε, πόσο συχνά και υπό ποιες συνθήκες συμβαίνει ο πόνος, μπορούμε να προσεγγίσουμε τη λύση. Το ίδιο ισχύει για κάθε είδους δυσκολία είτε επαγγελματική, είτε τεχνολογική ή διαπροσωπική.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Προσπαθήστε να περιγράψετε το πρόβλημα με ακρίβεια. Ρωτήστε: Πότε ξεκίνησε; Είναι σταθερό ή μεταβαλλόμενο; Πότε επιδεινώνεται και πότε βελτιώνεται;
4. Αντιμετωπίζουμε τη συμπεριφορά αντί για το περιβάλλον
Συχνά επικεντρωνόμαστε στα ίδια τα συμπτώματα, αγνοώντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζονται. Ένα ζευγάρι που καβγαδίζει καθημερινά μπορεί να αναζητά λύσεις στην επικοινωνία του, ενώ το πρόβλημα οφείλεται στο ότι οι συγκρούσεις ξεσπούν όταν και οι δύο είναι κουρασμένοι και πεινασμένοι μετά τη δουλειά.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Ρωτήστε αν η αιτία βρίσκεται στο περιβάλλον και όχι στη συμπεριφορά. Μερικές φορές η αλλαγή συνθηκών είναι πιο αποτελεσματική από την αλλαγή στάσης.
5. Παραβλέπουμε τις βασικές λύσεις στα προβλήματα
Ένα από τα πιο γνωστά λάθη στη σκέψη είναι η τάση προς την πολυπλοκότητα. Ψάχνουμε σύνθετες εξηγήσεις και αγνοούμε τα προφανή. Δυσκολευόμαστε να κοιμηθούμε, αλλά δεν έχουμε δοκιμάσει μια σταθερή ώρα ύπνου· δυσκολευόμαστε να οργανώσουμε τη διατροφή μας, αλλά δεν έχουμε προγραμματίσει τα γεύματα της εβδομάδας.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Ρωτήστε ποια είναι η πιο απλή, «βαρετή» λύση που δεν έχετε ακόμη δοκιμάσει.
6. Μαντεύουμε αντί να ελέγχουμε συστηματικά
Η ανθρώπινη σκέψη βασίζεται συχνά στη διαίσθηση, αλλά η συστηματική διάγνωση είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Στην τεχνολογία, αυτό μεταφράζεται σε σταδιακό έλεγχο κάθε βήματος. Στην καθημερινή ζωή, σημαίνει να αποκλείουμε πιθανές αιτίες μία-μία.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Καταγράψτε τι ελέγχετε και τι αποκλείετε.
7. Παραβλέπουμε τις εναλλακτικές διαδρομές
Μερικές φορές η πιο γρήγορη λύση δεν είναι η «σωστή» αλλά η πρακτική. Αν μια διαδικασία μπλοκάρει, μια προσωρινή λύση ή παράκαμψη μπορεί να αποδειχθεί πιο αποδοτική από την αναζήτηση της ρίζας του προβλήματος, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Πώς να το αναγνωρίσετε: Αναρωτηθείτε ποιος είναι ο πραγματικός στόχος σας. Θέλετε να διορθώσετε το πρόβλημα ή απλώς να επιτύχετε το αποτέλεσμα;
Οι γνωστικές αυτές παγίδες δεν αφορούν μόνο την επίλυση τεχνικών ζητημάτων, αντικατοπτρίζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε γενικότερα. Όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα, στην πραγματικότητα προσπαθούμε να λύσουμε τη δική μας εκδοχή του προβλήματος και όχι το πρόβλημα καθαυτό.
Η επίγνωση αυτών των μοτίβων μάς βοηθά να αναγνωρίζουμε τα όρια της σκέψης μας και να αποφεύγουμε την παγίδα των αυτόματων συμπερασμάτων. Και κάθε φορά που καταφέρνουμε να εντοπίσουμε ένα τέτοιο σφάλμα, δεν λύνουμε απλώς ένα πρακτικό ζήτημα, βελτιώνουμε τη διαύγεια, την υπομονή και την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε μεθοδικά.
