Ο ύπνος είναι πολυδιάστατος και συγκεκριμένες πτυχές του συνδέονται με την ψυχική υγεία ή τη γνωστική απόδοση με διαφορετικό τρόπο. Αυτό έδειξε μελέτη που πραγματοποιήθηκε από ερευνητές από τον Καναδά και τη Σιγκαπούρη.
Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν δεδομένα από αναφορές συμμετεχόντων για τον ύπνο, την υγεία και παράγοντες του τρόπου ζωής τους, καθώς και απεικονίσεις του εγκεφάλου και εντόπισαν πέντε ξεχωριστά προφίλ ύπνου.
Η έρευνα, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLOS Biology, αποκάλυψε ότι κάθε προφίλ παρουσίαζε μοναδικά μοτίβα οργάνωσης δικτύων του εγκεφάλου και συνδέθηκε με διαφορετικά χαρακτηριστικά ψυχικής και σωματικής υγείας.
Ύπνος και υγεία: Αναλυτικά η μελέτη
Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα για 770 ενήλικες ηλικίας από 22 έως 36 ετών από το WU-Minn Human Connectome Project (HCP), μια έρευνα που εξετάζει τη σχέση μεταξύ των εγκεφαλικών κυκλωμάτων του ανθρώπου και της συμπεριφοράς.
Όλοι οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια σχετικά με τον τρόπο ζωής τους, την ψυχική και σωματική τους υγεία, την προσωπικότητα τους ενώ πραγματοποιήθηκαν αντικειμενικές μετρήσεις σωματικής υγείας και γνωστικών ικανοτήτων. Επίσης, συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για τον ύπνο τους που είχαν να κάνουν με τη διάρκειά του, το πόσο ικανοποιητικός ήταν και τυχόν διαταραχές.
Πέρα από τα ερωτηματολόγια, οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν και σε απεικονιστικές εξετάσεις μαγνητικής τομογραφίας (MRI) για να εντοπιστεί πώς τα προφίλ ύπνου τους φαίνονται στον εγκέφαλο, δηλαδή ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται ή συνδέονται μεταξύ τους όταν κοιμούνται.
5 ξεχωριστά προφίλ ύπνου
Οι ερευνητές εντόπισαν 5 προφίλ που σχετίζονται με 118 βιοψυχοκοινωνικές μετρήσεις (μια σειρά από δεδομένα και παράγοντες που αξιολογούν την υγεία και τη συμπεριφορά του ατόμου από τρεις βασικές οπτικές γωνίες), καλύπτοντας τη γνωστική απόδοση, την ψυχική και σωματική υγεία, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τα συναισθήματα, τη χρήση ουσιών και τα δημογραφικά στοιχεία:
Προφίλ 1: Γενικά κακός ύπνος με περισσότερες διαταραχές και μειωμένη απόδοση κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό το προφίλ συνδέθηκε με κατάθλιψη, άγχος, σωματικά θέματα, καταπιεσμένα συναισθήματα, φόβο, θυμό και άγχος.
Προφίλ 2: Αναφέρεται σε άτομα που δεν έχουν ιδιαίτερα προβλήματα με τον ύπνο τους, αλλά νιώθουν ότι η απόδοσή τους κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι μειωμένη. Αυτό το προφίλ δείχνει ανθεκτικότητα στον ύπνο, πράγμα που σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι ίσως να μπορούν να κοιμηθούν κανονικά, αλλά η ποιότητα του ύπνου τους ή ο τρόπος που ανακάμπτουν από τον ύπνο δεν είναι ιδανικός για να λειτουργούν πλήρως κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το εν λόγω προφίλ συνδέθηκε με προβλήματα προσοχής, όπως αδυναμία εστίασης, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD), χαμηλή υπευθυνότητα και συναισθηματικά ζητήματα όπως φόβος, θυμός και στρες, που ενδέχεται να συμβάλλουν στην μειωμένη απόδοση.
Προφίλ 3: Αφορά άτομα που λαμβάνουν συχνά φάρμακα για τον ύπνο. Αυτό σημαίνει ότι ίσως να έχουν δυσκολίες να κοιμηθούν ή να διατηρήσουν έναν ποιοτικό ύπνο χωρίς βοήθεια. Αυτό το προφίλ συνδέθηκε με χειρότερη απόδοση σε συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες, όπως:
- Διαρκής επεισοδιακή μνήμη: Η ικανότητα να θυμόμαστε γεγονότα ή πληροφορίες που συμβαίνουν σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές.
- Αναγνώριση συναισθημάτων: Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.
Παρά τις δυσκολίες αυτές, το προφίλ 3 συνδέεται με ικανοποίηση από τις κοινωνικές σχέσεις.
Προφίλ 4: Ανεπαρκής διάρκεια ύπνου (λιγότερο από 6–7 ώρες τη νύχτα). Αυτή η έλλειψη φαίνεται να επηρεάζει τις γνωστικές και συναισθηματικές ικανότητες κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Όταν αυτοί οι άνθρωποι συμμετείχαν σε γνωστικές δοκιμασίες που απαιτούσαν ταχεία σκέψη ή αντίδραση, ήταν λιγότερο ακριβείς και χρειάζονταν περισσότερο χρόνο για να δώσουν απαντήσεις, κάτι που συνήθως δείχνει μειωμένη γνωστική λειτουργία. Φάνηκε επίσης να έχουν δυσκολία να εκτιμήσουν ή να ανταποκριθούν σωστά σε επιβραβεύσεις, κυρίως όταν έπρεπε να πάρουν γρήγορες αποφάσεις ή να περιμένουν για μια ανταμοιβή.
Συνοπτικά, τα άτομα που κοιμούνται λιγότερο από το συνιστώμενο, έχουν χειρότερα αποτελέσματα στη γνωστική τους απόδοση (σκέψη, μάθηση, μνήμη), αλλά και τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, η έλλειψη ύπνου συνδέεται με πιο επιθετική συμπεριφορά και δυσκολία στη συνεργασία ή στην κατανόηση των άλλων.
Προφίλ 5: Το προφίλ 5 αφορά άτομα που αντιμετωπίζουν πολλαπλές διαταραχές ύπνου, όπως συχνά ξυπνήματα τη νύχτα, νυχτερινή ούρηση, αναπνευστικά προβλήματα και δυσφορία λόγω πόνου ή θερμοκρασίας. Αυτά τα προβλήματα ύπνου σχετίζονται με αυξημένα επίπεδα άγχους, επιθετικότητας, γνωστικής δυσλειτουργίας και κατάχρησης ουσιών. Αυτά τα άτομα συνήθως βιώνουν δυσκολίες στη συναισθηματική και ψυχική τους ευημερία λόγω της έλλειψης ύπνου.
Οι ερευνητές εξήγησαν τη σημασία των ευρημάτων της μελέτης, λέγοντας:
«Τα πέντε προφίλ ύπνου εντοπίστηκαν σε υγιείς νέους ανθρώπους (δηλαδή άτομα που δεν είχαν ψυχιατρικές διαγνώσεις ή αναπηρίες). Αυτό σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα προφίλ δεν αφορούν μόνο άτομα με ψυχικά ή σωματικά προβλήματα, αλλά μπορούν να εμφανιστούν στον οποιονδήποτε. Άρα, μπορούν να χρησιμεύσουν ως προειδοποιητικά σημάδια για την εμφάνιση μελλοντικών προβλημάτων (όπως ψυχικά ή σωματικά ζητήματα), ακόμα και πριν αυτά εμφανιστούν πλήρως. Έτσι, μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για τη δημιουργία εξατομικευμένων παρεμβάσεων, αναλόγα με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου.»
Κάθε προφίλ σχετίστηκε με μια μοναδική οργάνωση εγκεφαλικών δικτύων, παρουσιάζοντας ξεχωριστά μοτίβα συνδεσιμότητας εντός του εγκεφάλου.
Ωστόσο, οι ερευνητές τονίζουν ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να διευκρινιστούν οι σχέσεις μεταξύ των προφίλ ύπνου και της συνδεσιμότητας των εγκεφαλικών δικτύων.
Πώς βελτιώνουμε τον ύπνο μας;
Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ υπογραμμίζουν ότι ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος είναι απαραίτητος για την υγεία και την ευημερία. Οι ενήλικες άνω των 18 ετών πρέπει να στοχεύουν σε τουλάχιστον 7 ώρες ύπνου τη νύχτα.
Για επαρκή και ποιοτικό ύπνο, οι ειδικοί προτείνουν τα εξής:
- Τακτική άσκηση — Προσπαθήστε να κάνετε 20-30 λεπτά γυμναστική την ημέρα, αλλά μην αθλείστε έντομα πολύ κοντά στην ώρα του ύπνου.
- Εξασφαλίστε ότι το στρώμα σας είναι άνετο και υποστηρικτικό — Αν είναι παλιό ή δεν σας ταιριάζει, αλλάξτε το.
- Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ τη νύχτα — Αν και μπορεί να σας βοηθήσει να κοιμηθείτε πιο γρήγορα, διαταράσσει τα μοτίβα ύπνου.
- Αποφύγετε τα μεγάλα γεύματα και τα πολλά υγρά πριν τον ύπνο, καθώς μπορεί να προκαλέσουν δυσπεψία και την ανάγκη για ούρηση, διαταράσσοντας τον ύπνο.
- Προσπαθήστε να πηγαίνετε στο κρεβάτι και να ξυπνάτε περίπου την ίδια ώρα κάθε μέρα.
- Διασφαλίστε ότι το υπνοδωμάτιό σας είναι δροσερό και σκοτεινό.
- Χαλαρώστε πριν τον ύπνο, κάνοντας διαλογισμό, διαβάζοντας ένα βιβλίο, κάνοντας ένα ζεστό ντους ή ακούγοντας μουσική.
