Δεν είναι πάντα εύκολο να αντιληφθούμε εάν κάποιος μας λέει αλήθεια ή ψέματα. Χρειάζεται να ερμηνεύσουμε τα κοινωνικά σημάδια, να αντιληφθούμε τις προθέσεις του και να αποφασίσουμε εάν όσα ακούμε είναι αξιόπιστα. Οι επιστήμονες αναρωτιούνται εδώ και καιρό πώς «φιλτράρουμε» αυτό το είδος των κοινωνικών πληροφοριών και πώς αποφασίζουμε αν κάποιος είναι ειλικρινής.
Ένα βασικό ερώτημα που έχει προκύψει είναι αν οι άνθρωποι αξιολογούν τις πληροφορίες με τον ίδιο τρόπο όταν προέρχονται από έναν στενό φίλο και από κάποιον που μόλις γνωρίζουν.
Η παραπλάνηση στο μικροσκόπιο της νευροεπιστήμης
Για να το απαντήσουν, χρησιμοποίησαν μια μέθοδο νευροαπεικόνισης για να παρατηρήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα σε 66 υγιείς ενήλικες. Οι συμμετέχοντες κάθονταν σε ζεύγη, ο ένας απέναντι στον άλλο, αλλά αλληλεπιδρούσαν μέσω οθονών υπολογιστών, επιτρέποντας στους επιστήμονες να ελέγχουν τη ροή των πληροφοριών.
Κάθε μήνυμα που αντάλλαξαν, είχε συνέπειες που περιγράφονταν είτε ως «κέρδος» είτε ως «ζημία». Το «κέρδος» αναφερόταν σε πληροφορίες που ωφελούσαν και τα δύο άτομα ενώ η «ζημία» αναφερόταν σε πληροφορίες που παρήγαγαν αρνητικό αποτέλεσμα.
«Ο λόγος που επιλέξαμε τα πλαίσια “κέρδους” και “ζημίας” είναι ότι δείχνουν πως οι άνθρωποι προσαρμόζουν τις αποφάσεις τους ανάλογα με τις πιθανές ανταμοιβές ή τις ζημίες» εξήγησαν οι ερευνητές.
Η ομάδα ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να εμπιστεύονται ψευδείς πληροφορίες σε καταστάσεις «κέρδους» και αυτή η συμπεριφορά αντιστοιχούσε στην ενεργοποίηση περιοχών του εγκεφάλου που επεξεργάζονται την ανταμοιβή, αξιολογούν τον κίνδυνο και ερμηνεύουν τις προθέσεις των άλλων.
Αυτό το εύρημα υποδηλώνει ότι η υπόσχεση ενός θετικού αποτελέσματος μπορεί να κάνει ένα ψέμα να μοιάζει πιο πιστευτό, ακόμα κι αν οι επιμέρους λεπτομέρειες εγείρουν αμφιβολίες.
Ο ρόλος των φίλων
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα αφορούσε τους φίλους. Όταν το άτομο που παρείχε πιθανώς παραπλανητικές πληροφορίες θεωρούνταν φίλος, και τα δύο άτομα εμφάνισαν συγχρονισμένη εγκεφαλική δραστηριότητα.
Αυτός ο συγχρονισμός μεταβλήθηκε ανάλογα με το πλαίσιο. Για παράδειγμα, οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή λειτουργούσαν πιο συγχρονισμένα σε σενάρια «κέρδους», ενώ οι περιοχές που συνδέονται με την αξιολόγηση κινδύνου ήταν πιο συγχρονισμένες κατά τη διάρκεια στιγμών «απώλειας».
Αυτή η κοινή δραστηριότητα παρείχε αρκετές πληροφορίες στους ερευνητές για να προβλέψουν πότε ένας συμμετέχων ήταν πιο πιθανό να εξαπατηθεί από έναν φίλο.
Γιατί κάποια ψέματα είναι πιο πιστευτά;
Συνολικά, τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στα ψέματα όταν οι επιμέρους πληροφορίες υποδηλώνουν την πιθανότητα ενός «κέρδους».
Η μελέτη αποκαλύπτει επίσης ότι ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις κοινωνικές πληροφορίες με διαφορετικό τρόπο όταν προέρχονται από φίλους, γεγονός που μπορεί να «θολώσει» την κρίση μας.
Ο συνδυασμός της σκέψης που καθοδηγείται από την προσδοκία ανταμοιβής και της διαπροσωπικής σύνδεσης φαίνεται να επηρεάζει τον τρόπο που αξιολογούμε τις πληροφορίες, με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να είμαστε πιο δεκτικοί σε ψευδή στοιχεία.
Η μελέτη έχει δημοσιευθεί στο Journal of Neuroscience.
