Αν σας ρωτούσαν: «Θα προτιμούσες 50 ευρώ σήμερα ή 100 ευρώ σε έναν μήνα;», μπορεί να το βλέπατε ως μια απλή άσκηση οικονομικής λογικής. Όμως σύμφωνα με μια μεγάλη γενετική μελέτη, η απάντηση σε αυτή τη φαινομενικά αθώα ερώτηση αποκαλύπτει κάτι πολύ βαθύτερο από την υπομονή μας: τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος, τον κίνδυνο για πλήθος ασθενειών και τα γονίδιά μας.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Molecular Psychiatry, η ικανότητα να καθυστερούμε την ανταμοιβή (delay discounting) θεωρούνταν για χρόνια θέμα χαρακτήρα, θέλησης ή εμπειριών. Σήμερα, όμως, η επιστήμη δείχνει ότι περίπου το 10% αυτής της τάσης είναι κληρονομικό, ένδειξη ότι η υπομονή – ή η έλλειψή της – είναι σε κάποιο βαθμό «γραμμένη» στο DNA.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο ανέλυσαν δεδομένα από σχεδόν 135.000 άτομα. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν σε 27 επιλογές τύπου «τώρα ή αργότερα», επιτρέποντας στους επιστήμονες να μετρήσουν πόσο «απότομα» κάποιος υποτιμά τη μελλοντική ανταμοιβή.

Η ανάλυση εντόπισε 11 περιοχές στο ανθρώπινο γονιδίωμα που σχετίζονται με την τάση για άμεση ικανοποίηση. Αυτές οι περιοχές συνδέονται επίσης με:

Πρόκειται για ένα βιολογικό μοτίβο που επηρεάζει πολλούς τομείς της ψυχικής και σωματικής υγείας.

Υπομονή και υγεία: μια σχέση πιο σύνθετη απ’ όσο νομίζουμε

Η μελέτη δεν έμεινε μόνο στα γονίδια. Οι ερευνητές ανέλυσαν ηλεκτρονικούς φακέλους σχεδόν 67.000 ασθενών για να δουν αν η «γενετική τάση προς την ανυπομονησία» συνδέεται με πραγματικές διαγνώσεις.

Το αποτέλεσμα; Πάνω από 200 ιατρικές παθήσεις συνδέθηκαν με υψηλότερο γενετικό κίνδυνο για «άμεση ανταμοιβή».

Σε νεαρούς ενήλικες

  • περισσότερες επιπλοκές στην εγκυμοσύνη.

Σε μεσήλικες

  • υψηλότερα ποσοστά χρήσης ουσιών,

  • κατάθλιψη,

  • διαβήτης,

  • παχυσαρκία.

Σε μεγαλύτερη ηλικία

  • καρδιακές παθήσεις,

  • στεφανιαία νόσος και εμφράγματα.

Πολλά από αυτά τα αποτελέσματα εξασθενούσαν όταν λήφθηκε υπόψη το κάπνισμα, ένδειξη ότι η συμπεριφορά μεσολαβεί ανάμεσα στα γονίδια και την υγεία. Ωστόσο, άλλες συνδέσεις (όπως προβλήματα όρασης, δερματικές καταστάσεις και ορισμένοι καρκίνοι) παρέμεναν ισχυρές.

Γιατί έχει σημασία η καθυστέρηση ανταμοιβής;

Η ικανότητα να περιμένουμε για ένα μεγαλύτερο όφελος στο μέλλον σχετίζεται με:

  • καλύτερη διαχείριση κινδύνου,

  • υγιεινότερες επιλογές τρόπου ζωής,

  • μικρότερη πιθανότητα εθισμών,

  • υψηλότερη συμμόρφωση σε ιατρικές οδηγίες,

  • καλύτερο αυτοέλεγχο.

Δεν είναι τυχαίο που άτομα με «λιγότερη υπομονή» έχουν περισσότερες πιθανότητες να:

  • καπνίσουν,

  • τρώνε υπερβολικά,

  • αποφύγουν προληπτικές εξετάσεις,

  • επιλέξουν την άμεση ευχαρίστηση αντί της μακροπρόθεσμης φροντίδας.

Παρότι χιλιάδες γονιδιακές παραλλαγές επηρεάζουν την παρόρμηση, καμία μόνη της δεν μπορεί να προβλέψει τη συμπεριφορά κάποιου.
Δεν υπάρχει «γονίδιο της υπομονής».

Ωστόσο, η έρευνα ανοίγει τον δρόμο για:

  • καλύτερη κατανόηση των διαδρομών που οδηγούν σε εθισμούς,

  • στοχευμένες παρεμβάσεις,

  • πιθανή χρήση της καθυστέρησης ανταμοιβής ως δείκτη κινδύνου σε ψυχική και σωματική υγεία.

Οι γενετικές επιρροές είναι σημαντικές, αλλά δεν είναι καθοριστικές

Η εμπειρία παίζει τεράστιο ρόλο:

  • χρόνια οικονομική ανασφάλεια,

  • στρες,

  • παιδικά βιώματα,

  • πρόσβαση σε πόρους,

  • χρήση ουσιών,

  • ψυχική υγεία.

Άτομα που μεγαλώνουν σε ασταθείς συνθήκες ή με περιορισμένους πόρους είναι λογικό να μάθουν να προτιμούν την άμεση ανταμοιβή: όταν το μέλλον είναι αβέβαιο, το «τώρα» μοιάζει πιο ασφαλές.

Η υπομονή – και ειδικά η ικανότητα να καθυστερούμε την ανταμοιβή – είναι ένα παράθυρο στη λειτουργία του εγκεφάλου. Επηρεάζεται από την κληρονομικότητα, διαμορφώνεται από το περιβάλλον και συνδέεται με την υγεία σε βάθος δεκαετιών. Και καθώς η έρευνα εξελίσσεται, η παρόρμηση δεν θα θεωρείται πλέον «αδυναμία χαρακτήρα», αλλά ένα πολυσύνθετο, βιολογικό και ψυχοκοινωνικό χαρακτηριστικό, που αξίζει να κατανοήσουμε καλύτερα.