Συνήθως νιώθουμε την έλλειψή της όταν, ψάχνοντας τα ντουλαπάκια της κουζίνας, ανακαλύπτουμε απογοητευμένοι ότι το κρυφό συστατικό του γλυκού που επρόκειτο να φτιάξουμε έχει τελειώσει. Η βανίλια φαίνεται ότι έχει την ιδιότητα να μαγεύει τον ανδρικό πληθυσμό και να δημιουργεί σε όσους την έχουν μυρίσει ή γευτεί συναισθήματα ασφάλειας, χαλάρωσης και απόλαυσης, δημιουργώντας μια αίσθηση ευ ζην. Η βασιλεία της είναι αναμφισβήτητη, από τις βρεφικές κρέμες ως τις μπογιές τοίχων και από τα αναψυκτικά τύπου κόλα ως τα καλλυντικά. Μεσίτες αρωματίζουν με βανίλια τα σπίτια που θα δείξουν σε επίδοξους αγοραστές και μαγαζιά γυναικείων ρούχων την ψεκάζουν στους χώρους τους, αφού έχει αποδειχτεί ότι η μυρωδιά της ανεβάζει κατακόρυφα τις πωλήσεις. Ανήκει στην «ιερή τετράδα» των τροπικών καρπών διαδεδομένης χρήσης μαζί με τη ζάχαρη, τον καφέ και τη σοκολάτα, ενώ συγχρόνως κατατάσσεται στα ακριβότερα μπαχαρικά του κόσμου μαζί με το σαφράν και το κάρδαμο. Ανακαλύπτοντας τις επιδράσεις της πάνω μας και τα οφέλη που προσφέρει στην υγεία και τη διάθεσή μας, δεν είναι να αναρωτιέται κανείς γιατί η ανθρωπότητα είναι, αιώνες τώρα, παραδομένη στη γοητεία της.


Το όνομά της προέρχεται από την ισπανική λέξη «vainilla», που σημαίνει «μικρό φασόλι». Κατάγεται από τους σπόρους του φυτού βανίλια, μιας ποικιλίας της οικογένειας των ορχιδέων. Παρότι υπάρχουν πάνω από εκατό είδη βανίλιας, αυτή που χρησιμοποιείται ευρύτερα στο εμπόριο είναι η vanilla planifolia, που περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες αιθέριου ελαίου. Η συγκεκριμένη αναρριχώμενη ορχιδέα είναι, όπως και οι άλλες του είδους της, πολυετές φυτό, στο οποίο ο καρπός αναπτύσσεται περίπου 5 χρόνια μετά την ανθοφορία. Τα «φασόλια» της βανίλιας, λίγο πριν την ωρίμανσή τους (τότε αποκτούν και το μαύρο τους χρώμα), απελευθερώνουν τη βανιλλίνη, η οποία είναι και η κύρια ένωση της βανίλιας. Προτού οι καρποί ωριμάσουν, συλλέγονται με το χέρι και στη συνέχεια, αφού βραχούν, υφίστανται ζύμωση για λίγες μέρες και μετά αποξήρανση στον ήλιο για αρκετές εβδομάδες, οπότε και αποκτούν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά τους: το άρωμα, το σοκολατί χρώμα και την ελαιώδη υφή τους. Oι μικροί μαύροι σπόροι στο εσωτερικό της κάψας περιέχουν, ανάλογα με την ποικιλία του φυτού, από καθόλου έως ελάχιστο ποσοστό αιθέριου έλαιου φυσικής βανίλιας, αλλά, αν τους συναντήσετε στο γλυκό σας, αποτελούν ικανοποιητική ένδειξη ότι η αρωματική ουσία που έχει χρησιμοποιηθεί είναι φυσική. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι ο καρπός της βανίλιας, όσο είναι φρέσκος, δεν έχει άρωμα. Λόγω της ευρύτατης χρήσης της βανίλιας, στην οποία η παγκόσμια παραγωγή δεν μπορεί να ανταποκριθεί, η βανιλλίνη -που χρησιμοποιείται κυρίως- παράγεται χημικά, με αποτέλεσμα να είναι σημαντικά φτηνότερη από την καθαρή φυσική βανίλια. Η γεύση της μπορεί να διαφέρει από εκείνη του φυσικού προϊόντος, καθώς περιέχει σειρά άλλων ενώσεων, αλλά παραμένει το ιδανικό υποκατάστατο.


Μέχρι να συστήσουν οι Ισπανοί τη βανίλια στην Ευρώπη το 16ο αιώνα, καλλιεργούνταν μόνο στα μεξικανικά εδάφη, που ήταν και ο τόπος καταγωγής της. Oι αρχαίοι ινδιάνοι του Μεξικού θεωρούνται οι πρώτοι κλειδοκράτορες του μυστικού της βανίλιας, που διέρρευσε όταν ηττήθηκαν από τους Αζτέκους. Oι Αζτέκοι νικήθηκαν με τη σειρά τους από τους Ισπανούς, οι οποίοι και επέστρεψαν στην πατρική τους γη, φέρνοντας και τα πολύτιμα «φασόλια» της βανίλιας, που αναμεμειγμένα με κακάο, έφτιαχναν ένα ασυνήθιστο και ευχάριστο ποτό το οποίο γευόταν μόνο ο αυτοκράτορας του Μεξικού. Για την ακρίβεια, ο αμερικανός ιστορικός Γουίλιαμ Χίκλινγκ, αναφερόμενος στην κατάκτηση του Μεξικού, γράφει ότι ο αυτοκράτορας Μοντεζούμα έπινε αποκλειστικά το ποτό «τσοκολάτλ», ένα κρύο διάλυμα σοκολάτας που έλιωνε στο στόμα, αρωματισμένο με βανίλια και μπαχαρικά, συνήθεια που υιοθέτησαν στη συνέχεια οι ισπανοί ευγενείς. Σήμερα, η Μαδαγασκάρη είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας βανίλιας στον κόσμο, ενώ σημαντική είναι η παραγωγή βανίλιας σε Ινδονησία, Ταϊτή, Μπαλί, Μαυρίκιο και Ρεϋνιόν.


Μια σειρά από σωματικά και ψυχολογικά οφέλη αποδίδονται στη βανίλια εδώ και αιώνες. Στην αρωματοθεραπεία, η βανίλια θεωρείται ότι βελτιώνει τη διάθεση και προτιμάται όταν κανείς θέλει να τονωθεί ενεργειακά. Όπως εμπειρικά όλοι γνωρίζουμε, η βανίλια είναι επίσης από τις πιο χαλαρωτικές και ευχάριστες οσμές, κάτι που έχει αποδειχτεί και από αμερικανική έρευνα που έγινε προ δεκαπενταετίας. Σε άλλο πείραμα, του λονδρέζικου νοσοκομείου «St. George’s», χρησιμοποίησαν έμπλαστρα βανίλιας σε ομάδα ανθρώπων που ήταν σε δίαιτα και παρατήρησαν ότι το άρωμά της προωθεί την απώλεια βάρους, μειώνοντας σημαντικά την όρεξη για γλυκά – κάτι που λέγεται ότι ισχύει και για τα κεριά βανίλιας, δίχως να έχει αποδειχτεί επιστημονικά. O κύριος χαρακτηρισμός της βανίλιας ως αφροδισιακού την ακολουθεί από την εποχή των Αζτέκων και επισφραγίστηκε από έρευνα του νευρολόγου Άλαν Χιρς στο Σικάγο, που απέδειξε την προτίμηση (τον ερωτικό ερεθισμό για την ακρίβεια) των ενήλικων ανδρών στη μυρωδιά της, σε σχέση με άλλες γλυκές μυρωδιές, όπως της λεβάντας, της κολοκυθόπιτας, της μαύρης γλυκόριζας και των ντόνατς. Επιπλέον, η βανίλια βοηθά τη χώνεψη, ανακουφίζει τις στομαχικές διαταραχές και τονώνει το νευρικό σύστημα.


Με τις συνταγές που ακολουθούν μπορείτε, με λίγα «φασόλια» βανίλιας, να αρωματίζετε τα γλυκά και τα επιδόρπιά σας για πολύ καιρό.




Βάλτε 1 «φασόλι» βανίλιας κομμένο στη μέση και σε κομματάκια μέσα σε 3 φλιτζάνια κρυσταλλική ζάχαρη και ανακατέψτε τα καλά. Φυλάξτε τη ζάχαρη με τα κομμάτια της βανίλιας σε αεροστεγές βαζάκι και μετά από 2 εβδομάδες προσθέστε τη στα γλυκά και τα επιδόρπιά σας ή για να αρωματίσετε τον καφέ. Μπορείτε ακόμα να τη συσκευάσετε όμορφα και να τη χαρίσετε στους αγαπημένους σας.


Το εκχύλισμα βανίλιας δεν έχει ημερομηνία λήξης και παλαιώνει σαν καλό κρασί. Μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε ως φυσικό αρωματικό σε μια σειρά συνταγών. Κόψτε 4 «φασόλια» βανίλιας στη μέση και μετά σε κομματάκια 2,5 εκ. και αφήστε τα σε ένα γυάλινο βαζάκι. Στη συνέχεια, γεμίστε το με 1/2 φλιτζάνι λικέρ μπράντι και αφήστε το να «κάτσει» από 1 έως 6 μήνες. Σουρώστε το λικέρ από τα κομματάκια και το εκχύλισμα βανίλιας είναι έτοιμο για χρήση. Θα το συντηρήσετε σε σκοτεινό, δροσερό μέρος, αλλά κατά προτίμηση όχι στο ψυγείο.


• Πώς να τα διαλέξετε. Τα «φασόλια» βανίλιας που θα αγοράσετε πρέπει να είναι ακέραια, να έχουν πλούσιο άρωμα και ελαιώδη υφή. Αποφύγετε αυτά που δεν μυρίζουν, είναι εύθραυστα, ξηρά ή μουχλιασμένα.
• Τα είδη τους. Όπως είπαμε, ένα είδος βανίλιας χρησιμοποιείται περισσότερο στο εμπόριο ως αρωματικό και βελτιωτικό γεύσης: το είδος «Μπέρμπον» (vanilla planifolia). Τα «φασόλια» του είναι μακριά και λεπτά, με παχύ φλοιό και ισχυρό άρωμα. Ένα άλλο είδος βανίλιας, που είναι φαγώσιμο αλλά χρησιμοποιείται αισθητά λιγότερο, είναι τα «φασόλια» Ταϊτής. Αυτά είναι κοντύτερα, παχύτερα, με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε έλαιο βανίλιας στο εσωτερικό τους και λιγότερους σπόρους.
• Πώς να τα συντηρήσετε. Τα «φασόλια» βανίλιας συντηρούνται σε δροσερά και σκιερά μέρη. Φροντίστε να τα φυλάξετε σε γυάλινα, αεροστεγή δοχεία.
• Πώς να τα χρησιμοποιήσετε. Στην πραγματικότητα, όλος ο καρπός έχει άρωμα, οπότε μπορείτε να κόψετε το «φασόλι» σε κομματάκια και να το χρησιμοποιείτε σε συνταγές, όταν θέλετε να προσθέσετε γεύση. Άλλη ιδέα είναι να βάλετε ένα ολόκληρο «φασόλι» σε μια κανάτα με λεμονάδα ή κρασί για να δώσετε άρωμα. Τα «φασόλια» έχουν τόσο δυνατή γεύση, που δεν εξαντλείται μετά την πρώτη χρήση τους. Μπορείτε, λοιπόν, όταν τα ροφήματά σας τελειώνουν, να τα χρησιμοποιείτε ξανά, αφού τα πλύνετε και τα στεγνώσετε. Όταν πια θα έχει απομείνει μόνο ο φλοιός, χωρίς δυνατό άρωμα, βάλτε τη βανίλια στο βαζάκι του καφέ ή της ζάχαρης και θα τα αρωματίσει διακριτικά.




Όταν κυκλώνες κατέστρεψαν το 2000 το ένα τρίτο της παραγωγής βανίλιας της Μαδαγασκάρης, η αγορά υπέστη ένα ισχυρό πλήγμα. Η τιμή της ανέβηκε κατακόρυφα και νέοι παραγωγοί βανίλιας εμφανίστηκαν στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική, ενώ την ίδια στιγμή οι περισσότερες εταιρείες στρέφονταν στη χρήση συνθετικής βανίλιας (πάνω από το 90% της βανίλιας που χρησιμοποιείται σήμερα είναι συνθετική). Από το 2003, που το ένα κιλό βανίλιας άγγιξε τα 500 δολάρια, έως σήμερα, η αύξηση της παραγωγής, σε συνδυασμό με την πτώση της ζήτησης από τους παραγωγούς τροφίμων, οδήγησε τις τιμές της φυσικής βανίλιας σε θεαματική πτώση.