Διαλογισμός, η ψυχανάλυση του μέλλοντος

Μας φέρνει σε επαφή με τις απεριόριστες ικανότητες που έχει ο νους όταν βρίσκεται σε ηρεμία και γαλήνη και όχι κάτω από την πίεση και τον αποπροσανατολισμό που δημιουργούν τα αρνητικά συναισθήματα. Τα ψυχοσωματικά οφέλη αυτής της πανάρχαιας τεχνικής, που έχουν επιστημονικά τεκμηριωθεί μέσα στα τελευταία 50 χρόνια, καθιστούν αυτή τη μέθοδο ένα εξαιρετικό όπλο κατά του στρες και των ασθενειών που αυτό προκαλεί – και όχι μόνο.
Κάποιες εμπειρίες στη ζωή σου δεν τις ξεχνάς ποτέ. Όπως εκείνη την πρώτη φορά, 25 χρόνια πριν, που ανέβαινα ασθμαίνοντας κάποιο δρομάκι στο Λυκαβηττό για να προλάβω την παρθενική μου επαφή με το διαλογισμό σε ένα ισόγειο της οδού… δεν θυμάμαι. Επί της ουσίας δεν είχα ιδέα περί τίνος επρόκειτο. Τυχαία ακούσματα από δω και από κει, σε συνδυασμό με οπτικά ερεθίσματα κουρεμένων γουλί και μειδιώντων από ευτυχία ρασοφόρων, που παρήλαυναν τα καλοκαίρια στα νησιά, με παρέπεμπαν σε μια κουλτούρα ξένη από τη δική μου και κυρίως σε μια θρησκεία, που εκείνη την εποχή για μένα αποτελούσε το όπιο του λαού σε οποιαδήποτε έκφανσή της. Oι υπαρξιακές ανησυχίες, όμως, είναι ανθρώπινες και ανεξίθρησκες και έτσι με έσπρωξαν μέσα σε ένα δωμάτιο γεμάτο κουραμπιέδες, θυμιάματα με λιβάνια, κεριά, ένα μίζερο χαλί, μια κατανυκτική ησυχία που μου έσπαγε τα νεύρα και πολύχρωμα μαξιλάρια, σε ένα από τα οποία κάθισα περιμένοντας τον ινδό γκουρού να μας καθοδηγήσει. O διαλογισμός άρχισε και ένας κατά τα άλλα συμπαθής, ισχνός γενειοφόρος με πορτοκαλί φορεσιά, που κράταγε ένα σακουλάκι στο χέρι του, κάθισε στο μεγαλύτερο μαξιλάρι και χτύπησε ένα καμπανάκι για να αρχίσουμε. Πριν μπούμε σε βαθιά περισυλλογή, μας έδειξε το σακουλάκι και είπε ήρεμα και με πολύ χιούμορ πως είναι γεμάτο στραγάλια και πως όποιος δεν ησυχάζει κατά τη διάρκεια του διαλογισμού, θα του τα ρίχνει επάνω του. Όλοι έκλεισαν τα μάτια. Εγώ τα μισόκλεισα. Ήθελα να βλέπω τι γίνεται και τι κάνουν όλοι αυτοί οι αλαφροΐσκιωτοι γύρω μου! Μου ήταν αδιανόητο να κάθομαι σε ένα μαξιλάρι ακούνητη, αμίλητη και αγέλαστη. Τα πόδια μου μούδιαζαν σιγά-σιγά, η πλάτη μου πόναγε, τα λιβάνια μού έφερναν ναυτία, η ανησυχία μου κορυφωνόταν με τα λεπτά που δεν περνούσαν, ενώ τα στραγάλια έρρεαν χωρίς σταματημό στο τυραννισμένο μου κορμί. Αυτή ήταν η πρώτη μου εμπειρία με το διαλογισμό!

Και τώρα ας σοβαρευτούμε..
O διαλογισμός δεν είναι μια εξωτερική τεχνική, κάτι σαν την εκμάθηση μιας γλώσσας ή των υπολογιστών, που επιβάλλουμε στον εαυτό μας. Επίσης, δεν είναι θρησκεία και μπορεί να εφαρμοστεί από όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας και πίστης. O διαλογισμός είναι αίσθηση και επίγνωση. Η αίσθηση ότι ανακαλύπτετε ξανά κάτι που υπήρχε πάντα μέσα σας. Με απλά λόγια, είναι η εμπειρία των απεριόριστων δυνατοτήτων που έχει ο ανθρώπινος νους, όταν παύει να κυριαρχείται από τους καθημερινούς νοητικούς μηρυκασμούς, τα άγχη επιβίωσης, τις αγωνίες, τους φόβους, τις επιθυμίες, την απληστία, τη ζήλια και ένα πλήθος άλλων συναισθηματικών και νοητικών διαδικασιών που αποπροσανατολίζουν το μυαλό από την αληθινή του φύση, την ηρεμία και τη γαλήνη. Όταν το μυαλό είναι γαλήνιο, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και
το κυριότερο να ηρεμήσουμε και να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας.
Oι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όταν το μυαλό διαρκώς ανησυχεί για το μέλλον ή κουβαλάει δυσάρεστες μνήμες από το παρελθόν, τότε τα συναισθήματα που πυροδοτούνται είναι ο θυμός, ο φόβος, η απόρριψη, η απελπισία. Με το διαλογισμό, τα συναισθήματα έρχονται σε ένα άλλο επίπεδο, όπου ο διαλογιζόμενος μπορεί να τα παρατηρεί αντικειμενικά χωρίς να χάνεται σε αυτά, μέσα από μια συνειδητή εσωτερική σιωπή που τον αποσπά από το Εγώ του. Έτσι, με τη συνεχή εξάσκηση, τα αρνητικά συναισθήματα δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτα και οι εν δυνάμει ενοχλητικές σκέψεις περνούν μέσα από το μυαλό σαν μικρά σύννεφα που δεν σκιάζουν τη λαμπρότητα και την καθαρότητά του.

Μικρό ιστορικό
Όλες οι μεγάλες φιλοσοφικές παραδόσεις (ταοϊσμός, σουφισμός, ινδουισμός, ακόμα και οι Πυθαγόρειοι) συνδέονται με το διαλογισμό. O βουδισμός όμως είναι στενά συνδεδεμένος με το διαλογισμό, αφού ουσιαστικά πήρε μορφή στο πρόσωπο του Βούδα, ο οποίος στην ηλικία των
35 ετών κατόρθωσε να φτάσει στη νιρβάνα (απόλυτη ευτυχία), ενώ καθόταν για 49 ολόκληρες μέρες διαλογιζόμενος κάτω από ένα δέντρο στο Bodh Gaya της ανατολικής Ινδίας. Από εκείνο το σημείο και μετά, ο διαλογισμός έγινε το βασικό πνευματικό μονοπάτι μέσα από το οποίο ο άνθρωπος βρίσκει αβίαστα την απόλυτη ισορροπία και τη δημιουργική επαφή με τον εαυτό του. Τα δύο βασικά είδη διαλογισμού είναι ο Samatha (ηρεμία) και ο Vipassana (ενόραση) και οι διαφορές τους βρίσκονται στο ότι στο Samatha η συγκέντρωση γίνεται μεν πάνω σε κάτι συγκεκριμένο, αλλά είναι απαραίτητο ο διαλογιζόμενος να διώχνει τις σκέψεις που του έρχονται στο μυαλό, για να μην τον αποσπούν. Στο Vipassana βασική αρχή είναι η αυτοπαρατήρηση και η αποστασιοποίηση από σκέψεις και συναισθήματα που δεν τα αποφεύγει όμως ο διαλογιζόμενος, αλλά τα βιώνει την παρούσα στιγμή ψύχραιμα, χωρίς να τα αγνοεί ή να τα καταπιέζει.

O μηχανισμός του διαλογισμού
Κατά έναν παράδοξο τρόπο, η στενή παρατήρηση και επίγνωση των σκέψεων που έρχονται και φεύγουν σας οδηγεί στο να νιώθετε λιγότερο παγιδευμένοι μέσα σε αυτές. Παράλληλα, αποκτάτε μια βαθύτερη προσέγγιση των αντιδράσεών σας στο καθημερινό στρες και στις πιέσεις. Παρατηρώντας τις σκέψεις και τα συναισθήματα ένα βήμα πίσω από αυτά, αντιλαμβάνεστε πιο καθαρά τι συμβαίνει στο μυαλό σας. Βλέπετε τις σκέψεις να έρχονται και να υποχωρούν, παρατηρείτε το περιεχόμενό τους, τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτές και τις αντιδράσεις σας σε αυτές.
Το «κλειδί» για την επίγνωση δεν είναι το πού θα διαλέξετε να συγκεντρωθείτε, αλλά πόσο ποιοτική είναι η παρατήρηση και η επίγνωση. Μετατρέπεστε σε ένα σιωπηλό μάρτυρα, σε έναν απαθή παρατηρητή που σταματά να κρίνει, να διαχωρίζει και να κριτικάρει. O σκοπός του διαλογισμού είναι να σας φέρει σε επαφή με τη ζωή και οτιδήποτε συμβαίνει στο σώμα και στο μυαλό σας, τη στιγμή ακριβώς που συμβαίνει. Αυτή η σιωπηρή αποδοχή δεν σημαίνει παθητικότητα ή παραίτηση. Αντίθετα, με το να δέχεστε όσα η κάθε στιγμή σάς προσφέρει, όσο οδυνηρά ή χαρούμενα και αν είναι, βιώνετε την πραγματικότητα ουσιαστικά και μπορείτε να ανταποκριθείτε σε οποιαδήποτε κατάσταση πιο αποτελεσματικά. Όπως έλεγε ο Ζορμπάς: «Το να δέχεσαι τη ζωή σε κάνει να κυβερνάς τα πάνω και τα κάτω της με ευγένεια, αίσθηση του χιούμορ και ίσως κάποια κατανόηση του αθέατου κόσμου, κάτι που εμένα μ’ αρέσει να το λέω φρονιμάδα».

Διαλογισμός για αρχάριους
● Η καλύτερη ώρα για να κάνετε διαλογισμό είναι πριν την ανατολή του ήλιου και στο ηλιοβασίλεμα. Μπορείτε όμως να διαλογιστείτε οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ακόμα και μέσα στο ασανσέρ, στο λεωφορείο, στο διάλειμμα της εργασίας σας ή όταν περιμένετε να πάρετε το παιδί σας από το σχολείο.
● Βρείτε έναν ήσυχο χώρο. Καθίστε κάτω, σε ένα μαξιλάρι, με τα πόδια οκλαδόν ή, αν δεν μπορείτε, καθίστε σε μια καρέκλα με ίσιο τον κορμό, με το κεφάλι και το λαιμό σε ευθεία γραμμή με τη σπονδυλική στήλη. Μη σφίγγετε το σώμα σας. Ξεκινήστε με 5 λεπτά, δύο φορές την ημέρα.
● Συγκεντρωθείτε και προσπαθήστε να αισθανθείτε το σώμα σας. Στρέψτε την προσοχή στην αναπνοή σας και ακολουθήστε τα κύματα της εισπνοής και εκπνοής, καθώς μπαινοβγαίνουν μέσα από τα ρουθούνια, καθώς φουσκώνουν και χαλαρώνουν την κοιλιά σας. Όταν οι σκέψεις σάς αποσπάσουν, προσπαθήστε να επανασυνδεθείτε με την αναπνοή σας, χωρίς να αγωνιάτε για την παρουσία τους. Φερθείτε στο μυαλό σας με ευγένεια, σταθερότητα και αγάπη. Είναι σαν ένα μικρό κακομαθημένο παιδί. Πρέπει να μάθετε πότε να είστε αυστηροί και πότε να χαλαρώνετε μαζί του.
● Μην κοιμάστε. O ύπνος δεν είναι διαλογισμός. Είναι ξεκούραση. O διαλογισμός είναι εγρήγορση, παρατήρηση, συγκέντρωση.
● Διαλογιστείτε 2 ώρες μετά το φαγητό.
● Κατά τη διάρκεια του διαλογισμού, υιοθετήστε μια ορισμένη νοοτροπία:
Μην κρίνετε, έχετε υπομονή, ανοίξτε το μυαλό σας, έχετε εμπιστοσύνη στη σοφία και στην καλοσύνη σας, μη σκέφτεστε τα αποτελέσματα, ζήστε τη στιγμή και, τέλος, αφήστε τα όλα πίσω σας και τα καλά και τα κακά. Μάθετε να βιώνετε συνειδητά κάθε λεπτό, όπως ακριβώς είναι.
Και μην ξεχνάτε… κανένα βιβλίο ή άρθρο δεν θα σας μάθει να διαλογίζεστε. Μόνο με τη συνεχή πρακτική θα βρείτε την άκρη στο λαβύρινθο του μυαλού και της ψυχής σας.