Ήταν κι εδώ θέμα χρόνου! Όταν το 2004 τρεις νομπελίστες Χημείας ανακάλυψαν με ποιον τρόπο «ανακυκλώνονται» οι πρωτεΐνες σε μια περιοχή των κυττάρων που λέγεται πρωτεάσωμα, νέοι ορίζοντες ανοίχτηκαν για την κοσμητολογία. Με τη σχετικά πρόσφατη αποκωδικοποίηση των 20.000 γονιδίων μας που κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες, οι οποίες επηρεάζουν τη ζωή των κυττάρων, πολλά άλλαξαν. Με την πρόοδο που σημειώθηκε στη μοριακή βιολογία μέσα από τους νέους κλάδους της γονιδιωματικής και της πρωτεωμικής, τη χημεία, τη βιοτεχνολογία και τη νανοτεχνολογία, έχουν συντελεστεί πραγματικά άλματα στον τομέα της αντιγήρανσης.

Τα γονίδια και ο χρόνος
Μπορούμε, λοιπόν, να μιλήσουμε για μέθοδο αντιγήρανσης με γονιδιακή θεραπεία; «Πρόκειται για έναν παρακινδυνευμένο όρο», επισημαίνει ο δρ. Στάθης Γκόνος, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, «γιατί γονιδιακή θεραπεία σημαίνει ότι υποκαθιστούμε ένα γονίδιο που έχει ανεπαρκή λειτουργία και θέλουμε να τη διορθώσουμε». Η γήρανση, όμως, δεν είναι ασθένεια. Μπορεί να συνδέεται με γενετικές ανωμαλίες και με γενετικές-γονιδιακές δυσλειτουργίες, ωστόσο αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία. Όμως, όταν γερνάμε, υπάρχουν και γονιδιακές δυσλειτουργίες που προκαλούν φθορές, οι οποίες βαθμηδόν καταλήγουν σε ασθένειες. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να μιλάμε για γονιδιακή θεραπεία, πολύ περισσότερο δε όταν γνωρίζουμε ότι τα καλλυντικά δεν επηρεάζουν βαθιές δομές, αλλά μόνο όσες βρίσκονται στην επιδερμίδα.

Ο μηχανισμός της γήρανσης
Υπάρχουν πολλές θεωρίες που εξηγούν γιατί γερνάμε. Από εξελικτική άποψη, η φύση έχει προνοήσει να είμαστε ικανοί και λειτουργικοί όσο διαρκεί η αναπαραγωγική περίοδος. Προσεγγίζοντας, όμως, το θέμα από βιολογική πλευρά, γνωρίζουμε ότι με το πέρασμα του χρόνου τα κύτταρά μας χάνουν την ικανότητά τους να ενεργοποιούνται και να αναπτύσσονται. Αυτό που θα έχετε προσέξει κι εσείς παρατηρώντας την επούλωση ενός τραύματος, έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά και σε επίπεδο γονιδίων. Απαιτούνται μόνο 6 ώρες για να ενεργοποιηθούν τα γονίδια επούλωσης τραυμάτων σε ένα νεανικό δέρμα, ενώ σε ένα γηραιότερο χρειάζονται 30 ώρες! Από τις 1.300 πρωτεΐνες που αναλύθηκαν, αποδείχτηκε ότι υπάρχει μια οικογένεια πρωτεϊνών στην κεράτινη στιβάδα που ταυτοποιήθηκαν ως δείκτες νεότητας.

Οικολογικός απορριμματοφάγος

Γερνάμε, όμως, και από τη συσσώρευση τοξινών, που δεν προέρχονται μόνο από εξωτερικούς παράγοντες. Το ίδιο το σώμα μας παράγει ουσίες, όπως πρωτεΐνες και ένζυμα, που, όταν φθαρούν, πρέπει να καταστραφούν γιατί γίνονται τοξικές. Αν τις αθροίσουμε, φτάνουν τα 7 δισεκατομμύρια μοριακές τοξίνες καθημερινά σε όλες τις στιβάδες της επιδερμίδας, οι οποίες με κάποιον τρόπο πρέπει να απομακρυνθούν για να συνεχίσει το γονιδίωμα να λειτουργεί καλά. Αυτή τη διαδικασία έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας το πρωτεάσωμα, ένα φυσικό σύστημα πρωτεόλυσης που λειτουργεί ως «οικολογικός απορριμματοφάγος». Η δραστηριότητά του, όμως, με το χρόνο μειώνεται και όσο οι κατεστραμμένες πρωτεΐνες συγκεντρώνονται στα κύτταρα, τόσο αυτά χάνουν την καλή υγεία τους και υπολειτουργούν, με συνέπεια να χάνει και η επιδερμίδα την ομοιόστασή της.

Επέμβαση στο σύστημα
Έχοντας πια όλες αυτές τις γενετικές και μοριακές πληροφορίες, η πρόκληση για τους επιστήμονες ήταν να βρουν τρόπους διέγερσης και σύνθεσης αυτών των πρωτεϊνών και να ενισχύσουν το μηχανισμό αποδόμησής τους, εξασφαλίζοντας έτσι την ανανέωση των κυττάρων. Εξετάζοντας 4.400 λειτουργικά γονίδια από ένα νεανικό και από ένα πιο ώριμο δέρμα, εντόπισαν 184 γονίδια που κωδικοποιούν για πρωτεΐνες κοινές μεταξύ τους, οι οποίες σχετίζονται με τη νεότητα της επιδερμίδας. Αυτή η αποκωδικοποίηση τους οδήγησε στην αναζήτηση ενεργών συστατικών, τα οποία είναι ικανά να επαναδραστηριοποιήσουν την ενεργητικότητα συγκεκριμένων γονιδίων, προκειμένου αυτά να συνθέσουν τις πρωτεΐνες που είναι απαραίτητες για τη νεότητα. Από την άλλη μεριά, μελετώντας τα γενετικά αίτια σχετικά με τη λειτουργία και την υπολειτουργία του πρωτεασώματος, ανακάλυψαν τα 28 γονίδια που ευθύνονται για αυτή τη δραστηριότητα. Το επόμενο στάδιο ήταν να αναζητήσουν ποιο από τα εκατοντάδες φυτικά εκχυλίσματα ήταν ικανό να ενεργοποιήσει το πρωτεάσωμα.

Πόσων χρόνων είστε;
Τα αποτελέσματα αυτής της αναζήτησης κλείστηκαν σε όμορφα βαζάκια, βοηθώντας τις 45χρονες να διατηρούν τη ζωντάνια και τη νεότητα της επιδερμίδας τους. Και με το προσδόκιμο επιβίωσης να αυξάνεται συνεχώς, η μελέτη των κυτταρικών μηχανισμών και η ανεύρευση τρόπων να διατηρούνται ενεργοί μετά τα 45 χρόνια είναι μια πρόκληση στα χέρια των ειδικών, που οδηγεί την αντιγήρανση σε μια νέα εποχή. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι πολλές γυναίκες σε αυτή την ηλικία δηλώνουν ότι νιώθουν ομορφότερες από ό,τι στα 20 τους.

7 δισ­ε­κατομ­μύρια μοριακές τοξίνες παράγονται καθημερινά στην επιδερμίδα μας!


Ευχαριστούμε για τη συνεργασία το δρ. Στάθη Γκόνο, διευθυντή ερευνών του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολο­γίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.