Ο Οκτώβριος είναι αφιερωμένος στον καρκίνο του μαστού, που κάθε χρόνο διαγιγνώσκεται σε 4.500 Ελληνίδες. Οι ειδικοί, όμως, μας καθησυχάζουν τονίζοντας ότι η έγκαιρη διάγνωση σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην αντιμετώπιση μπορούν να βοηθήσουν στο να υπάρξει πλήρης ίαση από τον καρκίνο αυτό. Για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με τη χειρουργική αντιμετώπιση, που είναι εκ των ων ουκ άνευ όσον αφορά τον καρκίνο του μαστού, απευθυνθήκαμε στον δρ. Μιχάλη Ι. Κοντό, λέκτορα Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Α΄ Χειρουργική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Γ.Ν.Α. «Λαϊκό».
Πρόσφατα ακούσαμε για τον φρουρό λεμφαδένα και τη σημασία του στη χειρουργική του καρκίνου του μαστού. Περί τίνος πρόκειται;
Είναι γνωστό από παλιά ότι ο καρκίνος του μαστού τείνει να μεθίσταται στους πιο κοντινούς του λεμφαδένες, δηλαδή εκείνους που βρίσκονται κάτω από τη μασχάλη. Έτσι, παραδοσιακά -μέχρι πριν περίπου 10 χρόνια- κάθε φορά που ανιχνευόταν ένας καρκίνος στο μαστό συναφαιρούνταν πάντα και οι μασχαλιαίοι λεμφαδένες. Στη συνέχεια, η ιστολογική εξέταση θα αποκάλυπτε αν υπήρχε ή όχι μετάσταση σε αυτούς. Αυτός, όμως, ο λεμφαδενικός καθαρισμός δημιουργούσε δύο σημαντικά προβλήματα. Το ένα ήταν ότι κάποιες φορές επηρεαζόταν η κινητικότητα του χεριού (επειδή είχε υποσκαφτεί η μασχάλη) και το δεύτερο ότι το χέρι παρουσίαζε συχνά λεμφοίδημα (πρήξιμο), το οποίο μάλιστα ήταν και μη αντιστρεπτό. Επιπλέον, έπρεπε η γυναίκα αυτό το χέρι να το προσέχει, να μην κουβαλάει βάρος, να το χρησιμοποιεί με φειδώ κ.λπ. Στις μέρες μας πλέον συνειδητοποιήσαμε ότι στις μισές περίπου περιπτώσεις οι λεμφαδένες αφαιρούνται αδίκως, καθώς δεν φέρουν καρκινικό φορτίο. Έτσι, θα ήταν σκόπιμο να βρεθεί ένας τρόπος που να ανιχνεύει εκ των προτέρων αν οι λεμφαδένες έχουν επηρεαστεί. Σε αυτή τη λογική, εφαρμόζεται πλέον η βιοψία του φρουρού λεμφαδένα, όπου με μια τεχνική κατά την οποία χρησιμοποιούνται ραδιοϊσότοπα και ειδικές χρωστικές εντοπίζεται ο λεμφαδένας -από τους τόσους που υπάρχουν κάτω από τη μασχάλη- ο οποίος θα δεχτεί πρώτος, λόγω θέσης, ανατομίας και φυσιολογίας, τα καρκινικά κύτταρα από το μαστό. Αυτός ο λεμφαδένας αναγνωρίζεται και αφαιρείται κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Στη συνέχεια πραγματοποιείται ταχεία βιοψία και αν είναι αρνητικός, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι και οι υπόλοιποι λεμφαδένες είναι αρνητικοί και επομένως δεν αφαιρούνται. Αν είναι θετικός, προχωρούμε σε λεμφαδενικό καθαρισμό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες στις οποίες ο φρουρός λεμφαδένας είναι αρνητικός δεν υπόκεινται σε άσκοπο λεμφαδενικό καθαρισμό και αποφεύγουν να έχουν ίσως αργότερα προβλήματα με το χέρι. Πρόκειται για μια πάγια διαδικασία;
Όταν τα χαρακτηριστικά του όγκου είναι κατάλληλα, η βιοψία του φρουρού λεμφαδένα επιβάλλεται. Τελικά, η πλειονότητα των ασθενών με καρκίνο του μαστού φαίνεται ότι έχουν ένδειξη να υποβληθούν στη βιοψία του φρουρού λεμφαδένα. Επίσης, για τη σωστή πραγματοποίησή της, είναι απαραίτητο να υπάρχουν τα κατάλληλα μέσα, αλλά και η εμπειρία από μέρους των χειρουργών, των παθολογοανατόμων, των πυρηνικών ιατρών, των ακτινολόγων κ.λπ. που συμμετέχουν στη διαδικασία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Οι γυναίκες περισσότερο και από τον καρκίνο φοβούνται τη μαστεκτομή. Παρ’ όλα αυτά, τη θεωρούν αναγκαίο κακό. Είναι ασφαλέστερη επιλογή από την ογκεκτομή; Παλαιότερα κάναμε μαστεκτομή σε κάθε περίπτωση. Αργότερα, πιεζόμενοι και από την ανάγκη των γυναικών να μην αφαιρούν όλο το στήθος τους, βρήκαμε ότι μπορούσαμε να μην κάνουμε πάντα μαστεκτομή, αλλά και ογκεκτομή ή όπως λέγεται σωστότερα συντηρητική εκτομή. Έτσι, αφαιρούμε τον όγκο μαζί με ένα τμήμα του στήθους γύρω-γύρω για να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε αφαιρέσει ολόκληρο τον κακοήθη ιστό. Και, βέβαια, η ογκεκτομή συνοδεύεται πάντα από ακτινοβολία στο στήθος. Και για να απαντήσω πιο συγκεκριμένα στην ερώτησή σας: Η πιθανότητα για μετάσταση ή για θάνατο εξαιτίας του καρκίνου έχει βρεθεί ότι είναι ίδια είτε γίνει ογκεκτομή είτε μαστεκτομή. Η πιθανότητα υποτροπής όμως στο ίδιο στήθος είναι μεγαλύτερη στην περίπτωση της ογκεκτομής και είναι 1-2% κάθε χρόνο. Πότε γίνεται ογκεκτομή;
Οι ενδείξεις πραγματοποίησης ογκεκτομής έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Γενικά όλες οι γυναίκες μπορούν να υποβληθούν σε συντηρητικές εκτομές, με ορισμένες εξαιρέσεις. Ο αριθμός των καρκινικών εστιών και η απόσταση μεταξύ τους είναι βασική παράμετρος: ασθενείς με πολλαπλές εστίες που απέχουν η μία από την άλλη αποκλείονται από την ογκεκτομή. Επίσης, γυναίκες με βαρύ οικογενειακό ιστορικό ίσως έχει νόημα να υποβάλλονται σε μαστεκτομή για να μηδενιστεί η πιθανότητα τοπικής υποτροπής. Ακόμα, άτομα που δεν μπορούν να λάβουν μετεγχειρητική ακτινοβολία και ασθενείς με εκτεταμένους όγκους που δεν αποκρίνονται στην προεγχειρητική χημειοθεραπεία (ανθεκτικοί όγκοι, DCIS κ.λπ.) επίσης υποβάλλονται σε μαστεκτομή. Σε κάθε περίπτωση, οι γυναίκες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι παρά τις προόδους στις τεχνικές αποκατάστασης μετά από μαστεκτομή οι συντηρητικές εκτομές έχουν καλύτερο κοσμητικό αποτέλεσμα και επίσης είναι και ιδιαίτερα ασφαλείς. Στην περίπτωση της μαστεκτομής τι γίνεται με την αποκατάσταση;
Κάποτε θεωρούσαν ότι η αποκατάσταση μπορεί να μην είναι ασφαλής, αλλά αυτή η αντίληψη έχει πια καταρρεύσει. Μετά τη μαστεκτομή, η γυναίκα μπορεί να κάνει αποκατάσταση στον ίδιο ή σε μεταγενέστερο χρόνο. Συνήθως, σήμερα στο ίδιο χειρουργείο με τη μαστεκτομή ξεκινάει ή και ολοκληρώνεται η διαδικασία της αποκατάστασης. Η χημειοθεραπεία αποτελεί αντένδειξη για την αποκατάσταση;
Όχι. Η αποκατάσταση μπορεί να γίνει ακόμα κι αν πρόκειται να ακολουθήσει χημειοθεραπεία. Θα πρέπει όμως οι χειρουργοί να γνωρίζουν καλά και να είναι προσεκτικοί, ώστε να μη δημιουργηθούν προβλήματα μετά την επέμβαση -τόσο από τη μαστεκτομή όσο και από την αποκατάσταση- που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν τη χημειοθεραπεία. Ποιες επιλογές υπάρχουν για αποκατάσταση;
Η αποκατάσταση -που γίνεται σε συνεργασία με τον πλαστικό χειρουργό- μπορεί να στηρίζεται σε συνθετικά υλικά (σιλικόνη) ή να γίνει με αυτόλογο ιστό (π.χ. λίπος από την κοιλιά, από τους γλουτούς, τους μηρούς κ.λπ.), που με χειρουργικό τρόπο μεταφέρεται στο σημείο του μαστού. Αυτός ο δεύτερος τρόπος έχει πολύ καλό και φυσικό αποτέλεσμα, αλλά είναι και πιο περίπλοκος. Από την άλλη πλευρά, η αποκατάσταση με σιλικόνη είναι πιο απλή, αλλά δεν έχει τόσο φυσικό αποτέλεσμα. Η ακτινοβολία αποτελεί αντένδειξη για την αποκατάσταση; Καλό είναι η αποκατάσταση να γίνεται πριν από την ακτινοβολία, γιατί όταν έχει ακτινοβοληθεί το στήθος, δεν μπορεί να γίνει διάταση του δέρματος ώστε να στηριχτεί η σιλικόνη. Γενικά, η ακτινοβολία είναι εχθρός της αποκατάστασης. Να τονιστεί, πάντως, ότι η αποκατάσταση με αυτόλογο ιστό επηρεάζεται λιγότερο. Εσείς τι πιστεύετε ότι θα μπορούσε να γίνει προκειμένου να αντιμετωπίζεται ακόμα καλύτερα ο καρκίνος του μαστού;
Αυτό που θα είχε νόημα θα ήταν να δημιουργηθούν μονάδες μαστού. Μια γυναίκα, δηλαδή, που ανακαλύπτει ένα οζίδιο στο στήθος της θα έπρεπε να μπορούσε να πάει στο κέντρο μαστού κάποιου νοσοκομείου και εκεί να υπήρχαν όλα τα απαραίτητα ώστε να μπορέσει να φύγει με μια ασφαλή διάγνωση στα χέρια της. Να έχει κάνει, δηλαδή, όλα όσα θα μπορούσαν να χρειαστούν, κλινική εξέταση, μαστογραφία, υπέρηχο και βιοψία επιτόπου. Τελικά ο καρκίνος του μαστού μπορεί να νικηθεί;
Όσο πιο νωρίς βρεθεί ένας καρκίνος στο μαστό τόσο πιο καλή πρόγνωση έχει. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και γι’ αυτό κάθε γυναίκα θα πρέπει μετά τα 40 να κάνει μία μαστογραφία κάθε χρόνο. Στην περίπτωση που υπάρχει επιβαρυμένο κληρονομικό ή ατομικό ιστορικό, θα πρέπει η γυναίκα να συζητήσει με τον γιατρό της για το πώς και το πόσο συχνότερα θα πρέπει να παρακολουθείται.