Η Κλέα Κατσουγιάννη, καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλάει για την αιθαλομίχλη, το «νέο» νέφος που σκεπάζει τη ζωή των Αθηναίων.

Τι συμβαίνει στον αέρα της Αττικής με την αυξημένη καύση ξύλων τον τελευταίο καιρό και την αιθαλομίχλη;
Η ατμοσφαιρική ρύπανση από σωματίδια δεν είναι καινούργιο πρόβλημα για την πόλη των Αθηνών, ενώ τα τελευταία χρόνια μετρήσεις δείχνουν ότι και άλλες πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα και ο Βόλος, αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις. Κύριες πηγές σωματιδίων στις πόλεις είναι η κυκλοφορία των οχημάτων, ιδίως των πετρελαιοκίνητων, και η θέρμανση. Όμως, με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης παρατηρήθηκε και αύξηση στην καύση βιομάζας (ξυλείας και pellets), με αποτέλεσμα να προστεθεί άλλος ένας παράγοντας που συμβάλλει στην ατμοσφαιρική ρύπανση της πόλης.

Τι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια;
Τα αιωρούμενα σωματίδια είναι μικροσκοπικά σωματίδια με φυσική και χημική σύσταση που ποικίλλει κατά τόπους και εξαρτάται από τις πηγές τους και δευτερογενείς χημικές αντιδράσεις στην ατμόσφαιρα. Με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία μετριούνται καθημερινά τα αιωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη των 10 μικρών (ΡΜ10) και των 2,5 μικρών (ΡΜ2.5). Όσο μικρότερα είναι τόσο βαθύτερα εισχωρούν στο αναπνευστικό σύστημα και θεωρούνται πιο επικίνδυνα για την υγεία.

Πώς και πόσο επηρεάζουν την υγεία μας;
Τα αιωρούμενα σωματίδια έχουν σημαντικές επιδράσεις στην υγεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι αύξηση κατά 10 μg/m3 στα ΡΜ10 συνδέεται με αύξηση κατά 0,5% στην ημερήσια ολική θνησιμότητα και 1% στις εισαγωγές επειγόντων αναπνευστικών περιστατικών στα νοσοκομεία (περιλαμβανομένων και των εισαγωγών με κρίσεις άσθματος σε παιδιά). Επίσης, η έκθεση σε ρύπους ανάλογους με αυτούς της Αθήνας σχετίζεται με απώλεια 1 έτους στο προσδόκιμο επιβίωσης στην ηλικία των 30 ετών, σε σχέση με το προσδόκιμο του ίδιου πληθυσμού, αν οι συγκεντρώσεις σωματιδίων ήταν σύμφωνες με τα νομοθετημένα επίπεδα. Η μακροχρόνια έκθεση σε αυξημένα επίπεδα σωματιδίων έχει συσχετιστεί ακόμα με μειωμένη αναπνευστική λειτουργία, παροξύνσεις χρόνιων αναπνευστικών νοσημάτων, αυξημένη συχνότητα αλλεργικών παθήσεων και επιβάρυνση του καρδιαγγειακού συστήματος.
Πολλές είναι οι έρευνες που τεκμηριώνουν τις επιδράσεις στην υγεία, ειδικά τις βραχυχρόνιες. Η τεκμηρίωση γίνεται με καθημερινά δεδομένα, που καλύπτουν συνήθως πάνω από 3 έτη. Οι μετρήσεις των δεικτών υγείας (π.χ. ημερήσιος αριθμός θανάτων ή ημερήσιος αριθμός προσελεύσεων σε νοσοκομεία) πρέπει να αναφέρονται σε συγκεκριμένο πληθυσμό, ώστε να εξασφαλίζεται η συγκρισιμότητα από ημέρα σε ημέρα. Η χρήση μόνο ενός ή λίγων νοσοκομείων δεν επαρκεί και μπορεί να είναι παραπλανητική, γιατί δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένο πληθυσμό, καθώς ο καθένας μπορεί να πάει σε όποιο νοσοκομείο επιθυμεί και οι εφημερίες είναι εναλλασσόμενες. Επίσης, η χρήση δεδομένων που αφορούν μικρό χρονικό διάστημα οδηγεί σε απώλεια στατιστικής ισχύος, με αποτέλεσμα να μην ανιχνεύονται οι συσχετίσεις. Επομένως, τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν πρόσφατα για να υποστηριχθεί ότι δεν υπάρχει πρόβλημα υγείας από τα επίπεδα σωματιδίων της ατμόσφαιρας που μετρήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2012 δεν παρέχουν ουσιαστικά καμία δυνατότητα τεκμηρίωσης.

Η αυξημένη καύση ξύλων συνδέεται και με αύξηση στις νοσοκομειακές εισαγωγές;
Η αυξημένη συγκέντρωση σωματιδίων, ανάμεσά τους και αυτά που παράγονται από την καύση ξύλων, συνδέεται με τις επιδράσεις που αναφέρθηκαν συνοπτικά παραπάνω, ανάμεσα στις οποίες και η αύξηση εισαγωγών στα νοσοκομεία. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τα σωματίδια που προέρχονται από μία μόνο πηγή. Από την άλλη, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί το ποσοστό των σωματιδίων από κάθε πηγή, ώστε να εφαρμοστούν ορθότερες πολιτικές ελέγχου. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε ακριβείς μελέτες της συνεισφοράς κάθε πηγής στο «νέφος» μας και των μεταβολών του. Πάντως, δεν πρέπει να ασχολούμαστε μόνο με μία πηγή, ξεχνώντας τις υπόλοιπες, Και στα προηγούμενα έτη με μικρότερη συνεισφορά της καύσης βιομάζας είχαμε σημαντικές υπερβάσεις στις τιμές των ΡΜ10, π.χ. τον Δεκέμβριο του 2011 έφτασαν τα 120-130 μg/m3.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Περισσότερο κινδυνεύουν οι ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά νοσήματα.

Επιβαρύνει η χρήση τζακιού τον αέρα και στο εσωτερικό του σπιτιού μας;
Ναι, κυρίως τα ανοιχτά τζάκια, αφού μέρος του καπνού παραμένει μέσα. Φροντίζουμε, λοιπόν, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε το τζάκι να αφήνουμε ένα παράθυρο λίγο ανοιχτό για να ανανεώνεται ο αέρας. Πάντως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια σημαντικότατη πηγή σωματιδίων στους εσωτερικούς χώρους είναι το κάπνισμα.

Τι μέτρα προστασίας μπορούμε να πάρουμε;
Τα σημαντικότερα μέτρα μπορεί να τα πάρει η Πολιτεία, ενώ οι πολίτες μπορούν να προστατευτούν εν μέρει. Έτσι, τις ημέρες αυξημένων συγκεντρώσεων καλό είναι όλοι (και τα παιδιά) να μη γυμνάζονται σε εξωτερικούς χώρους και όσοι ανήκουν σε ευαίσθητες ομάδες να περιορίσουν την κυκλοφορία τους και να παραμένουν όσο γίνεται σε χώρους χωρίς πηγές εκπομπής σωματιδίων.
Οι πολίτες μπορούν να συνεισφέρουν και στη λύση του συνολικού προβλήματος, συντηρώντας καλά το αυτοκίνητό τους, χρησιμοποιώντας όσο είναι δυνατόν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και αποφεύγοντας την καύση βιομάζας, ειδικότερα αυτής που δεν ακολουθεί τις προδιαγραφές.

Είστε συντονίστρια του ευρωπαϊκού δικτύου APHEA. Ποιος είναι ο ρόλος του και σε ποια συμπεράσματα έχετε καταλήξει;
Το δίκτυο ΑΡΗΕΑ είναι ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα που έχει μελετήσει τις βραχυχρόνιες επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία. Ορισμένα από τα αποτελέσματα που σας ανέφερα παραπάνω έχουν τεκμηριωθεί από αυτό το πρόγραμμα. Τα πορίσματά του έχουν χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη για τη θεσμοθέτηση των ορίων και τις οδηγίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Στις επιστημονικές δημοσιεύσεις του προγράμματος έχουν γίνει μέχρι σήμερα πάνω από 3.000 αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία.

Σύμφωνα με το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ
Απαγορεύεται η καύση βαμμένων ή βερνικωμένων ξύλων, κομματιών από έπιπλα και πλαστικών, καθώς οδηγούν σε εκπομπή τοξικών αερίων μέσα και έξω από το σπίτι, καθώς και η χρήση χημικών προσαναμμάτων. Είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείτε φυσικά προσανάμματα, όπως δαδιά. Τέλος, αποφεύγετε την αγορά ξυλείας εμποτισμένης με χημικά, που αποσκοπούν σε αργή καύση, εύκολο άναμμα κ.λπ.