κ. Χρούσο, έχετε ασχοληθεί επισταμένως με το στρες. Τι είδους μελέτες έχετε κάνει και ποια είναι τα πιο σημαντικά ευρήματα από αυτές;

Πραγματικά έχω ασχοληθεί με την έρευνα στο στρες για σχεδόν 30 χρόνια. Με τους συνεργάτες μου κάναμε μελέτες βασικές στο επίπεδο του κυττάρου, προκλινικές σε πειραματόζωα και κλινικές στον άνθρωπο. Από τα πλέον βασικά ευρήματα είναι η έννοια του ότι το χρόνιο ψυχοκοινωνικό στρες, που βέβαια περιλαμβάνει και το οικονομικό στρες, μπορεί να προκαλέσει τα λεγόμενα χρόνια, μη μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο με ή χωρίς διαβήτη τύπου 2 των ενηλίκων, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η οστεοπόρωση, ακόμη και ο καρκίνος. Ένα άλλο βασικό εύρημα είναι η ικανότητα του χρόνιου στρες να διαταράσσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, προκαλώντας μια χρόνια υποβόσκουσα φλεγμονή και κάνοντας τον άνθρωπο πιο ευάλωτο σε ορισμένες λοιμώξεις και μορφές καρκίνου. Επίσης, το χρόνιο στρες είναι υπεύθυνο για τα λεγόμενα ψυχοσωματικά νοσήματα, τα οποία αποτελούν σωματοποίηση σε κόπωση, πόνους, κλπ.

Η οικονομική κρίση μπορεί να μας αρρωστήσει ψυχικά;

Οπωσδήποτε, δεδομένου ότι προκαλεί μείζον χρόνιο στρες, το οποίο έχει ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις. Μέχρι πρόσφατα, οι Ευρωπαίοι με τα ανθρωποκεντρικά κοινωνικά τους συστήματα, είχαν πολύ λιγότερο βάρος χρόνιας νοσηρότητας από τους Αμερικανούς, πιθανόν διότι το Αμερικανικό σύστημα ήταν πιο στρεσογόνο. Πιστεύω ότι σύντομα θα εξομοιωθούμε στις δύο όχθες του Ατλαντικού ωκεανού. Αυτή η πρόβλεψη βασίζεται και σε παλαιότερες ενδείξεις. Παραδείγματος χάριν, η Μεγάλη Βρετανία στην εποχή Θάτσερ είδε σημαντική αύξηση της χρόνιας νοσηρότητας στο Εθνικό της Σύστημα Υγείας.

Όλο και περισσότεροι από μας καταλήγουμε στο γιατρό λόγω πόνων, των οποίων την αιτία δεν μπορούμε να βρούμε. Η αντιμετώπιση «Δεν έχεις τίποτα, απλώς έχεις άγχος» είναι λανθασμένη;

Το άγχος δεν είναι “τίποτα”, είναι σημαντικότατη εκδήλωση χρόνιου στρες, προκαλεί δυστυχία στον άνθρωπο και χρήζει κατάλληλης θεραπείας. Το χρόνιο στρες μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατάλληλους χειρισμούς.

Πώς το στρες οδηγεί στην κατάθλιψη;

Το σύντομο στρες, που είναι και αυτό που ο οργανισμός είναι φτιαγμένος να αντιμετωπίζει, διεγείρει το κέντρο της αμοιβής και καταστέλλει το σύστημα της τιμωρίας στον εγκέφαλο για να μας δώσει αισιοδοξία και να ξεπεράσουμε το στρες. Αντίθετα, το χρόνιο στρες καταστέλλει το σύστημα της αμοιβής και μπορεί να διεγείρει το σύστημα της τιμωρίας. Αυτή η χρόνια δυσφορία και αδυναμία απόλαυσης είναι η κατάθλιψη.

Υπάρχουν τρόποι να ελέγξουμε το στρες;

Η απάντηση είναι υπάρχουν τέτοιοι τρόποι. Εν συντομία θα έλεγα: Αλλαγή τρόπου ζωής σε υγιή πρότυπα, φιλοσόφηση, εγκαρτέρηση, φιλία, υπέρβαση, ακόμη και υποστηρικτική ψυχοθεραπεία ή και φαρμακευτική θεραπεία σε περίπτωση σοβαρού άγχους και κατάθλιψης.

Αποτελεί η λήψη αγχολυτικών αντίδοτο στο χρόνιο στρες;

Μερικώς μόνο. Προσωπικά πιστεύω ότι τα κοινώς χρησιμοποιούμενα αγχολυτικά τύπου διαζεπάμης ενδείκνυνται σε πολύ σοβαρές, οξείες καταστάσεις και δεν πρέπει να χορηγούνται χρόνια. Αντίθετα, υπάρχουν εξαιρετικά αντικαταθλιπτικά που δουλεύουν πολύ καλά στο άγχος και μπορούν να χρησιμοποιηθούν χρόνια.

«Η ζωή είναι στρες και το στρες είναι ζωή». Πότε χρειαζόμαστε το στρες; Πραγματικά στη ζωή χρειαζόμαστε προκλήσεις για να είμαστε το δυνατόν ευτυχείς. Οι προκλήσεις αυτές αποτελούν στρες και πρέπει να είναι δύσκολες, αλλά όχι ανυπέρβλητες.

Υπάρχει καλή πλευρά στο στρες; Μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε;

Υπάρχει καλό στρες, το οποίο συνήθως είναι σύντομο, π.χ. η άσκηση. Φυσικά, υπάρχει και διαλείπον καλό στρες, δηλαδή σειρά υπερβλητών προκλήσεων μέσα στο χρόνο.

Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά χωρίς στρες;

Τα παιδιά χρειάζονται αγάπη και τρυφερότητα και προστασία από το κακό στρες. Όμως, και τα παιδιά χρειάζονται υπερβλητές προκλήσεις, όπως και οι ενήλικοι.

Τι προβλέπετε για το μέλλον όσον αφορά τα επίπεδα στρες;

Στο εγγύς μέλλον, στην πατρίδα μας, προβλέπω αύξηση. Πιστεύω, όμως, ότι υπάρχουν περιθώρια οφέλους από τις δυσκολίες και ευελπιστώ ότι οι Έλληνες θα συνειδητοποιήσουν ότι ο υλισμός δεν φέρνει την ευτυχία και η απόκτηση υλικών αγαθών δίνει μόνο παροδική ευχαρίστηση. Η Αριστοτελική ευδαιμονία είναι πνευματική και σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι αυτή που φέρνει υγεία, ελαττώνοντας το στρες και τη φλεγμονή.

Ο Γεώργιος Χρούσος είναι Καθηγητής και Διευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ από το 2010 κατέχει την Έδρα της UNESCO στην Εφηβική Ιατρική (UNESCO Chair on Adolescent Health Care) τού ίδιου Πανεπιστημίου. Το 2011 κατείχε την Διακεκριμμένη Εδρα Τζών Κλούγκε στην Τεχνολογία και Κοινωνία, Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, Ουάσινγκτων, ΗΠΑ (Kluge Distinguished Chair in Technοlogy and Society, Library of Congress, USA). Πριν επιστρέψει στην Ελλάδα ήταν Διευθυντής του Tμήματος Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης στην Βηθεσδά της Πολιτείας του Maryland και καθηγητής της Παιδιατρικής, Φυσιολογίας και Βιοφυσικής του Πανεπιστημίου Georgetown στην Ουάσινγκτον.

Έχει αναγνωρισθεί παγκοσμίως για την έρευνά του στο μοριακό σύστημα μετάδοσης του σήματος των γλυκοκορτικοειδών στο κύτταρο, στις νόσους του άξονα των επινεφριδίων και στους φυσιολογικούς και μοριακούς μηχανισμούς του στρες. Έχει συνεισφέρει σημαντικά στη βιοϊατρική βιβλιογραφία και η προσφορά του έχει ανοίξει νέους ορίζοντες σε ένα φάσμα χρόνιων σύμπλοκων διαταραχών του ανθρώπου, όπως η κατάθλιψη, το μεταβολικό σύνδρομο και οι αυτοάνοσες παθήσεις.

Έχει συγγράψει πάνω από 700 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και το έργο του έχει αναφερθεί διεθνώς σε πάνω από 67,000 επιστημονικές δημοσεύσεις, μια αδιάψευστη μαρτυρία της σημασίας και επιρροής της έρευνάς του. Σύμφωνα με το Institute of Scientific Information, είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες στον κόσμο (ISI highly cited) όχι μόνο στήν Κλινική Ιατρική, αλλά και στήν Βιολογία και Βιοχημεία, και ο υψηλότερα αναφερόμενος κλινικός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος παγκοσμίως. Με δείκτη Hirsch 130, ο κ. Χρούσος είναι ο μοναδικός Έλληνας ιατρός-επιστήμων που συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των ISI highly cited στην Κλινική Ιατρική, που εμπεριέχει τους 200 πλέον αναφερόμενους ιατρούς-επιστήμονες στον κόσμο.