Άννα Μπατιστάτου, MD, PhD
Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομίας, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Πρόεδρος Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Παθολογικής Ανατομικής
Άννα Μπατιστάτου
Η πρόοδος στην θεραπεία των ογκολογικών ασθενών είναι αλματώδης τα τελευταία χρόνια. Η χορήγηση λίγων βασικών χημειοθεραπευτικών σχημάτων, ίδιων για όλους τους καρκινοπαθείς, αποτελεί πια παρελθόν. Στον 21ο αιώνα, αναδύθηκε μια νέα προσέγγιση, τόσο για την θεραπεία όσο και για την πρόληψη των νόσων, αυτή της Ιατρικής ακριβείας (precision medicine), κατά την οποία λαμβάνονται υπόψη οι αλλαγές στα γονίδια, το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής κάθε ασθενούς ατομικά (εξατομικευμένη ιατρική, personalized medicine).
Τα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος, μέσα στον πυρήνα τους έχουν το DNA, που περιέχει τα γονίδιά μας. Τα γονίδια κωδικοποιούν πρωτεΐνες, οι οποίες επιτελούν τις λειτουργίες των κυττάρων. Αλλαγές/μεταλλάξεις σε γονίδια, συμβαίνουν συχνά στα κύτταρα κατά τον πολλαπλασιασμό τους και συνήθως δεν προκαλούν προβλήματα, μερικές φορές όμως μπορεί να είναι βλαπτικές για το σώμα μας. Τα νεοπλασματικά κύτταρα προέρχονται από φυσιολογικά κύτταρα που έπαθαν μεταλλάξεις (συνήθως σε περισσότερα από ένα γονίδια). Κάθε μέρα ανακαλύπτονται στα ερευνητικά εργαστήρια της υφηλίου και ανακοινώνονται στην διεθνή επιστημονική κοινότητα νέες μεταλλάξεις και νέοι τρόποι με τους οποίους τα νεοπλασματικά κύτταρα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν, να πολλαπλασιαστούν, να δημιουργήσουν νεοπλασματική μάζα (όγκο), να κάνουν μεταστάσεις. Κάθε μέρα γίνεται ένα μικρό βήμα στην κατανόηση της βιολογικής συμπεριφοράς των καρκινικών κυττάρων, κάθε μήνα, κάθε χρόνο κερδίζονται μία-μία οι μάχες με την νόσο. Η νικητήρια ιδέα είναι ότι σήμερα με την πρόοδο της τεχνολογίας, σε πολλούς καρκίνους έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε την μοριακή τους ταυτότητα, την αχίλλειο πτέρνα τους, και έτσι μπορούμε να χορηγήσουμε ειδικά/αποτελεσματικά φάρμακα στον ασθενή.
Η θεραπευτική στρατηγική σχεδιάζεται μαζί με τον ασθενή, από την ιατρική/επιστημονική ομάδα, στην οποία είναι σημαντική η συμβολή του Παθολογοανατόμου. Ο Παθολογοανατόμος είναι ο γιατρός που ασχολείται με όλες τις βασικές πτυχές της νόσου, από το πώς αναπτύσσεται ως την διάγνωση και τον προσδιορισμό διαφόρων επιμέρους χαρακτηριστικών της (βαρύτητα, ευαισθησία και ανταπόκριση σε συγκεκριμένη θεραπεία).Τα ιστικά υλικά που εξετάζει ο Παθολογοανατόμος μπορεί να είναι βιοψίες (μικρά τεμαχίδια ιστού) ή χειρουργικά παρασκευάσματα (μετά από εκτομή ιστού ή οργάνου που πάσχει). Στους ογκολογικούς ασθενείς η Παθολογοανατομική διάγνωση και ο αξιόπιστος έλεγχος προβλεπτικών και προγνωστικών βιοδεικτών, συνιστούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιλογή της βέλτιστης θεραπείας. Γενικά, βιοδείκτες είναι μόρια που μπορεί να ανιχνευτούν στο αίμα, στα υγρά του σώματος, στα κύτταρα και στους ιστούς, και σχετίζονται με φυσιολογικές ή παθολογικές καταστάσεις. Στον καρκίνο, ο Παθολογοανατόμος, μαζί με την διάγνωση, χρησιμοποιώντας μοριακές μεθόδους για να εξετάσει τον νεοπλασματικό ιστό σύμφωνα με κατευθυντήριες οδηγίες, προσδιορίζει τους προγνωστικούς δείκτες, δηλαδή χαρακτηριστικά επιθετικότητας της νόσου και τους προβλεπτικούς δείκτες, που προβλέπουν την αναμενόμενη ανταπόκριση του κάθε ασθενούς σε συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή.
Η εξασφάλιση του αξιόπιστου ελέγχου των βιοδεικτών στο συντομότερο δυνατό χρόνο απασχολεί την θεραπευτική κοινότητα τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Σημαντική είναι η εκπαίδευση των ασθενών και των επαγγελματιών υγείας, καθώς επίσης και η ενημέρωση και η κατανόηση της αξίας των βιοδεικτών από τους σχετιζόμενους κρατικούς λειτουργούς και φορείς. Η διαπίστευση των εργαστηρίων και η συμμετοχή σε εξωτερικά προγράμματα αξιολόγησης ποιότητας είναι σημαντικά, ωστόσο στα Δημόσια Νοσοκομεία δεν υπάρχουν διαθέσιμα σχετικά κονδύλια. ‘Ένα άλλο ζήτημα είναι η αποζημίωση του ελέγχου των βιοδεικτών, ώστε να εξασφαλίζεται η όσο το δυνατόν ευρύτερη πρόσβαση. Σήμερα, για ελάχιστους μόνο βιοδείκτες καλύπτεται το κόστος εξέτασης από τον ΕΟΠΥΥ, ενώ έχουν εγκριθεί και αποζημιώνονται καινοτόμες στοχεύουσες θεραπείες, που δίνονται μόνο μετά από αξιολόγηση του αντίστοιχου προβλεπτικού βιοδείκτη. Αυτή η πραγματική κατάσταση είναι πέραν κάθε λογικής, καθώς γνωρίζουμε ότι η αποζημίωση του ελέγχου των βιοδεικτών κοστίζει σημαντικότατα λιγότερο από την θεραπεία. Επιπλέον, σε τελική ανάλυση, η έγκαιρη και αξιόπιστη εκτίμηση των βιοδεικτών δυνατόν να οδηγήσει στη μείωση του συνολικού θεραπευτικού κόστους, καθώς θα υποδεικνύει κάθε φορά την απόλυτα ενδεικνυόμενη θεραπεία. Είναι ανάγκη να κατανοήσει η πολιτεία ότι όταν εγκρίνεται και αποζημιώνεται ένα καινοτόμο φάρμακο θα πρέπει ταυτόχρονα να εξασφαλίζεται και η αποζημίωση ελέγχου του αντίστοιχου βιοδείκτη. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητο να διατίθενται ειδικά κονδύλια. Για να εκμεταλλευτούμε στο έπακρον τις συνεχείς επιστημονικές προόδους κατά του καρκίνου και να τις μεταφράσουμε σε βέλτιστη θεραπεία του κάθε ογκολογικού ασθενή, είναι σημαντική η ενίσχυση του ρόλου των αρμόδιων επιστημονικών εταιρειών, η ενδυνάμωση της φωνής των ασθενών και η εκπαίδευση των κρατικών λειτουργών και των στελεχών που χαράσσουν την πολιτική υγείας της χώρας μας.
