Οι ορμόνες είναι ουσίες που παράγονται στον οργανισμό μας και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος ελέγχουν πολλές σημαντικές λειτουργίες και στον εγκέφαλο και στο σώμα μας. Γι’ αυτό, όταν η έκκρισή τους διαταράσσεται ή απορρυθμίζεται, προκαλούνται έντονα συμπτώματα και νοσήματα.
Οι θυρεοειδικές ορμόνες, που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν συχνότερες διαταραχές, κυρίως σε γυναίκες, οι γυναικείες ορμόνες –δηλαδή, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη–, η ινσουλίνη, που σχετίζεται με πολλές από τις μεταβολικές διεργασίες του οργανισμού, οι ορμόνες του στρες, οι γνωστές σε όλους μας κορτιζόλη και αδρεναλίνη, αυτές που καθορίζουν την όρεξή μας – λεπτίνη, γκρελίνη και ινκρετίνες–, η μελατονίνη, που κυβερνά τον ύπνο, και πολλές άλλες κάνουν τον οργανισμό να λειτουργεί όπως ένα καλοκουρδισμένο ρολόι.
Τι γίνεται όμως όταν παρουσιάζουν διακυμάνσεις, ειδικά όταν είναι εκτός του φυσιολογικού; Πώς θα το αντιληφθείτε; Ποια είναι τα σημάδια που πρέπει να σας ανησυχήσουν; Και πώς μπορείτε να τις επαναφέρετε σε ισορροπία;
Ελέγχοντας την όρεξη με λεπτίνη-γκρελίνη
Πώς λειτουργούν
Όταν το στομάχι είναι άδειο, παράγεται η γκρελίνη που αυξάνει την όρεξη. Αφού φάμε, πέφτει για να ανέβει πάλι σταδιακά καθώς το στομάχι αδειάζει, ενώ το αντίστροφο συμβαίνει με τις ινκρετίνες, μιμητικά ανάλογα των οποίων κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια ως φάρμακα για το σακχαρώδη διαβήτη και απώλεια βάρους. Επιπλέον, η λεπτίνη μειώνει την όρεξη σηματοδοτώντας στον εγκέφαλο την επάρκεια και τα αποθέματα ενέργειας.
Όταν διαταράσσονται
Η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων, η μεγάλη κατανάλωση ζωικών λιπαρών, επεξεργασμένων τροφίμων και ζάχαρης, η μειωμένη πρόσληψη υγρών και η έλλειψη άσκησης ή/και ύπνου, μεμονωμένα ή/και συνδυαστικά, μπορούν να διαταράξουν την παραγωγή και τη δράση των εν λόγω ορμονών. Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται το αίσθημα της πείνας, ενίοτε πολύ γρηγορότερα από το φυσιολογικό, ή/και το να μη λαμβάνει έγκαιρα και σωστά ο εγκέφαλος το μήνυμα του κορεσμού.
Τι βοηθάει
Στην προσπάθεια να ισορροπήσετε καλύτερα τις δράσεις των ορμονών αυτών, θα σας βοηθήσει το να κοιμάστε περισσότερο, να ελέγχετε το στρες και να ακολουθείτε μια ισορροπημένη διατροφή με πολλές φυτικές ίνες, ελαιόλαδο, ψάρια και περιορισμένη ζάχαρη, όπως επίσης και να αποφεύγετε το φαγητό κατά τις νυχτερινές ώρες.
Οι ορμόνες που ρυθμίζουν το θυρεοειδή
Πώς λειτουργούν
Ο θυρεοειδής αδένας παράγει τις ορμόνες Τ3 και Τ4.
Όταν διαταράσσονται
Μερικές φορές ο θυρεοειδής αδένας υπολειτουργεί ή υπερλειτουργεί παράγοντας μικρότερη ή μεγαλύτερη, αντίστοιχα, ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών, γεγονός που συνδέεται με διάφορα προβλήματα. Όταν υπολειτουργεί, ο μεταβολισμός είναι υποτονικός και έτσι η ένδειξη της ζυγαριάς αυξάνεται, ενώ συνοδεύεται από ενοχλητικά συμπτώματα, όπως αδικαιολόγητη κούραση, υπνηλία, άσχημη διάθεση, κράμπες και μούδιασμα των δαχτύλων, απώλεια των μαλλιών, δυσκοιλιότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, αδυναμία μνήμης κ.ά. Όταν ο θυρεοειδής υπερλειτουργεί (πράγμα πιο σπάνιο), προκαλεί εκνευρισμό και ευερεθιστότητα, υπερένταση, ταχυκαρδία, ευαισθησία στη ζέστη και έντονη εφίδρωση, μειωμένη όρεξη, διαταραχές ύπνου, διάρροια, απώλεια βάρους κ.ά.
Τι βοηθάει
Ο κατάλληλος για να σας συμβουλέψει και να σας καθοδηγήσει σε μια τέτοια περίπτωση είναι ο ενδοκρινολόγος σας που θα σας συστήσει εξετάσεις και, αν χρειάζεται, την κατάλληλη αγωγή.
Όνειρα γλυκά με τη βοήθεια της μελατονίνης
Πώς λειτουργεί
Παράγεται κυρίως τη νύχτα και ο ρόλος της είναι να βοηθά τον οργανισμό να αντιλαμβάνεται πότε είναι ώρα της έγερσης και πότε του ύπνου.
Όταν διαταράσσεται
Τα άστατα ωράρια μπορούν να την αναστατώσουν με αποτέλεσμα να προκαλούνται διαταραχές ύπνου (για παράδειγμα, σε ανθρώπους που δουλεύουν σε βάρδιες ή κάνουν συχνά ταξίδια και υποφέρουν από jet lag).
Η έλλειψή της έχει συνδεθεί με προβλήματα σεξουαλικής λειτουργίας, παχυσαρκίας, διαβήτη, καρκίνου.
Τι βοηθάει
Είναι σημαντικό να έχετε σταθερά ωράρια –κυρίως σε σχέση με το πότε πέφτετε για ύπνο και πότε ξυπνάτε–, να μην ξενυχτάτε και να φροντίζετε να κοιμάστε 7 με 8 ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε συνθήκες απόλυτου σκοταδιού, χωρίς θορύβους, κρύο ή ζέστη και άλλους παράγοντες που μπορεί να σας αποσπάσουν, ώστε να διατηρείται η μελατονίνη σας σε καλά επίπεδα.
Οι ορμόνες του στρες: κορτιζόλη και αδρεναλίνη
Πώς λειτουργούν
Βρίσκονται φυσιολογικά στα υψηλότερα επίπεδά τους νωρίς το πρωί και όταν αντιμετωπίζετε μια κατάσταση κινδύνου/στρες.
Όταν διαταράσσονται
Διαταράσσονται κυρίως από το χρόνιο στρες που «αναγκάζει» τον οργανισμό να δουλεύει με υψηλά επίπεδα κορτιζόλης και αδρεναλίνης συνεχώς, προκαλώντας διάφορα προβλήματα. Τα υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης σχετίζονται με την αυξημένη αρτηριακή πίεση, το γρήγορο καρδιακό ρυθμό και το ανεβασμένο σάκχαρο. Επίσης, η συνεχώς υψηλή κορτιζόλη δημιουργεί θέματα με το ανοσοποιητικό, το δέρμα και τα μαλλιά, αλλά και με το βάρος, τη χοληστερόλη και το σάκχαρο. Επιπλέον, προκαλεί δυσθυμία καθώς και ιδιαίτερη πείνα, αφού η κορτιζόλη σχετίζεται με κέντρα του εγκεφάλου που επηρεάζουν τόσο τη διάθεση όσο και την όρεξη.
Τι βοηθάει
Θα πρέπει να τις διατηρείτε σε χαμηλά επίπεδα στον οργανισμό σας εκτός από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπου χρειάζεται εγρήγορση. Θα τα καταφέρετε προσπαθώντας να ελέγξετε το στρες σας (με διαλογισμό, ψυχολογική υποστήριξη κ.λπ.). Είναι σημαντικό επίσης να έχετε ένα καλό και επαρκές ωράριο ύπνου το βράδυ. Τέλος, η σωματική άσκηση βοηθά στη ρύθμιση και την καλή ισορροπία αυτών των ορμονών.
Η ινσουλίνη ρυθμίζει το σάκχαρο
Πώς λειτουργεί
Η ινσουλίνη παράγεται στο πάγκρεας –ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού– και ρυθμίζει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα.
Όταν διαταράσσεται
Αυτό μπορεί να συμβεί εξαιτίας του διαβήτη τύπου 1 ή 2 ή λόγω παχυσαρκίας, που προκαλεί αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης και αναγκάζει το πάγκρεας να παράγει όλο και μεγαλύτερες ποσότητες, με αποτέλεσμα το σημαντικό αυτό όργανο να εξαντλείται. Οι υπερβολικές ποσότητες ινσουλίνης (σε διαβητικούς που παίρνουν φάρμακα ή ινσουλίνη) είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε υπογλυκαιμία, μια κατάσταση επικίνδυνη ακόμα και για τη ζωή. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη της κατάλληλης ποσότητας ινσουλίνης (όταν ο διαβήτης δεν είναι ρυθμισμένος) προκαλεί υπεργλυκαιμίες, οι οποίες γίνονται πιο συχνές με την πάροδο του χρόνου και βλάπτουν τα αγγεία, τα νεφρά, τα μάτια κ.λπ.
Τι βοηθάει
Η λύση είναι η απώλεια βάρους. Έτσι, μειώνεται η αντίσταση στην ινσουλίνη που αναγκάζει τον οργανισμό να παράγει περισσότερη ινσουλίνη και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο, να τρώτε, δηλαδή, περισσότερο και να παχαίνετε.
Οι βασικές ορμόνες του γυναικείου φύλου: τα οιστρογόνα
Πώς λειτουργούν
Είναι υπεύθυνα για τα χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλου και τη γονιμότητα. Παράγονται από τις ωοθήκες και παρουσιάζουν φυσιολογικές διακυμάνσεις στη διάρκεια του κύκλου και της εγκυμοσύνης και κάθετη πτώση κατά την εμμηνόπαυση. Εκτός όλων των άλλων, προστατεύουν το σκελετό, τον εγκέφαλο και την καρδιαγγειακή λειτουργία.
Όταν διαταράσσονται
Όταν τα οιστρογόνα βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα (π.χ., προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, εμμηνόπαυση, λοχεία), διαταράσσεται κυρίως η ψυχολογία και η σεξουαλική διάθεση των γυναικών, αλλά επηρεάζονται και άλλοι τομείς που γίνονται περισσότερο αντιληπτοί κατά την εμμηνόπαυση, όπως είναι οι επιπτώσεις στην αύξηση του βάρους, στην ποιότητα του ύπνου, στο δέρμα, στα μαλλιά, στη διανοητική διαύγεια κ.λπ.
Τι βοηθάει
Όταν μια γυναίκα μπαίνει νωρίς στην κλιμακτήριο (η μέση φυσιολογική ηλικία είναι τα 50 χρόνια) ή έχει πολύ έντονα αγγειοκινητικά συμπτώματα από την εμμηνόπαυση (εφιδρώσεις, εξάψεις κ.λπ.) μπορεί –με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού της– να δοκιμάσει την ορμονική υποκατάσταση. Η διατήρηση του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα, η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής, όπως είναι η μεσογειακή, η σωματική άσκηση και ο περιορισμός του αλκοόλ βοηθούν επίσης στην αντιμετώπιση της κατάστασης.
Ευχαριστούμε τον Κωνσταντίνο Τσίγκο, καθηγητή Ενδοκρινολογίας, Διατροφής και Μεταβολισμού, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, για τη συνεργασία.
