Τα αντιβιοτικά θεωρούνται ευρέως ως μία από τις σημαντικότερες προόδους στην ιστορία της ιατρικής. Όμως τι γίνεται με τα βακτήρια που έχουν αναπτύσσει αντοχή στα αντιβιοτικά; Γιατί έχει συμβεί αυτό και πότε ξεκίνησε; Μελέτες δείχνουν πως η βακτηριακή ανθεκτικότητα είναι ένα εξελικτικό φαινόμενο που έχει τις ρίζες του εκατομμύρια χρόνια πριν.
Η εισαγωγή των αντιβιοτικών στην κλινική πρακτική τη δεκαετία του 1940 αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο στον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων και από τότε τα αντιβιοτικά έχουν βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία και έχουν αυξήσει το προσδόκιμο ζωής.
Σήμερα, όμως, η βακτηριακή αντοχή στα αντιβιοτικά έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια απειλή και συνιστά μια σημαντική πρόκληση για την ιατρική.
Αυτό μπορεί να έχει συμβεί εξαιτίας της εκτεταμένης και συχνά αδιάκριτης χρήση των αντιβιοτικών. Χρησιμοποιούνται πολύ και πολλές φορές χωρίς να χρειάζεται πραγματικά τόσο στην ιατρική, όσο και στην κτηνιατρική, καθώς και στη γεωργία.
Αυτή η πρακτική έχει οδηγήσει στη δημιουργία των ιδανικών συνθηκών για την εμφάνιση ανθεκτικών βακτηρίων, βακτηρίων δηλαδή τα οποία δεν μπορούν πλέον να εξοντωθούν από τα συγκεκριμένα φάρμακα.
Αρχαία βακτήρια και αντιβιοτικά
Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό είναι πολύ παλαιότερο απ’ ό,τι θεωρούσαν οι επιστήμονες μέχρι πρόσφατα. Τα βακτήρια είχαν ήδη αναπτύξει μηχανισμούς αντοχής πολύ πριν από την ανακάλυψη και την εφαρμογή των αντιβιοτικών στην κλινική πράξη.
Αυτό δείχνει ότι η αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί ένα πολύ πιο σύνθετο, διαδεδομένο και βαθιά ριζωμένο εξελικτικό φαινόμενο απ’ ό,τι αρχικά πιστευόταν.
Μελέτες έχουν τεκμηριώσει ότι υπήρξαν μηχανισμοί αντοχής σε μικροοργανισμούς, οι οποίοι απομονώθηκαν από κάποια φυσικά περιβάλλοντα με ελάχιστη ή καθόλου ανθρώπινη παρέμβαση.
Τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα περιλαμβάνουν βαθιά υπόγεια στρώματα, τον πυθμένα των ωκεανών, καθώς και αρχαία περιβάλλοντα όπως απομονωμένα σπήλαια και παγετώδεις περιοχές.
Τι έδειξαν οι έρευνες για τις παγετώδεις περιοχές
Τα γονίδια αντοχής που εντοπίστηκαν σε δείγματα περιοχών μονίμως σκεπασμένων από πάγο ηλικίας 30.000 ετών παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες με εκείνα που υπάρχουν στην εποχή μας.
Αυτά τα αρχαία στελέχη, καθώς και στελέχη σταφυλόκοκκου ηλικίας 3,5 εκατομμυρίων ετών ήταν εξίσου ανθεκτικά με σύγχρονα βακτήρια στα αντιβιοτικά, ενώ υπάρχουν και ακόμη πιο παλιά παραδείγματα, όπως από το σπήλαιο Lechuguilla στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ, ένα περιβάλλον που θεωρείται απομονωμένο για 4 εκατομμύρια χρόνια.
Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, αναφέρεται ότι στη συγκεκριμένη σπηλιά εντοπίστηκαν βακτήρια ανθεκτικά στα περισσότερα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται σήμερα στην ιατρική.
Σε πρόσφατη μελέτη, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Nature, διαπιστώθηκε ότι ορισμένα στελέχη ήταν ήδη ανθεκτικά πολύ πριν από τη χρήση κάποιων συγκεκριμένων αντιβιοτικών, γιατί η προσαρμογή τους σε σκαντζόχοιρους που είχαν μολυνθεί από παρόμοιους μύκητες που παράγουν αντιβιοτικά τούς έδωσε εξελικτικό πλεονέκτημα.
Η έρευνα πάνω στην αρχαία ανθεκτικότητα δεν προσφέρει μόνο πληροφορίες για την εξελικτική ιστορία των γονιδίων αντοχής, αλλά μπορεί να μας βοηθήσει να προβλέψουμε πώς αυτά θα εξελιχθούν στο μέλλον.
