Έχουμε εμμονή ακόμα και με ασήμαντες λεπτομέρειες, πιστεύουμε ότι υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος για να γίνει κάτι, είμαστε επικριτικοί με τους άλλους, δεν μας αρέσουν οι αλλαγές και οι εκπλήξεις, έχουμε πολύ υψηλά πρότυπα, δυσκολευόμαστε να εμπιστευτούμε τους γύρω μας.
Όλα τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα σημάδια που δείχνουν ότι θέλουμε να υπερελέγχουμε, με αποτέλεσμα να νιώθουμε στρες, κούραση και θυμό όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα έχουμε σχεδιάσει. Κάποιοι προσπαθούμε να ελέγχουμε τον εαυτό μας, κάποιοι να ελέγχουμε τους άλλους και τις καταστάσεις και κάποιοι να τα ελέγχουμε όλα.
Υπερέλεγχος και πώς τον αναγνωρίζουμε
Τα παρακάτω χαρακτηριστικά θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε αν επενδύουμε πολύ χρόνο, ψυχική ενέργεια και σωματική προσπάθεια σε καταστάσεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε:
Δεν είμαστε καλοί ομαδικοί παίκτες. Το να ενταχθούμε σε μια ομάδα σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε από κάποιον έλεγχο. Στη συγκεκριμένη συνθήκη, δεν είμαστε υπεύθυνοι για όλα όσα συμβαίνουν, αλλά μόνο για ένα ποσοστό του αποτελέσματος. Γι’ αυτό, άλλωστε, πολλοί υπερελεγκτικοί άνθρωποι προτιμούν να δουλεύουν μοναχικά απ’ ό,τι συλλογικά.
Πιστεύουμε ότι είμαστε 100% υπεύθυνοι γιατην επιτυχία μας. Θεωρούμε δηλαδή ότι με αρκετή προσπάθεια και δεξιότητα μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα και απορρίπτουμε το συγχρονισμό ή την τύχη. Ως εκ τούτου, είμαστε υπέρ το δέον επικριτικοί με τον εαυτό μας όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως τα είχαμε φανταστεί ή σχεδιάσει.
Επενδύουμε πολύ χρόνο στην προσπάθεια να πείσουμε τους άλλους να αλλάξουν. Έχουμε την πεποίθηση ότι ξέρουμε τι είναι καλύτερο για όλους και προσπαθούμε να πείσουμε τους άλλους να ενεργήσουν διαφορετικά, σύμφωνα με τον τρόπο που εμείς κρίνουμε ως σωστό. Έτσι, γινόμαστε είτε διδακτικοί είτε επιθετικοί ή τους χειραγωγούμε παρασκηνιακά.
Δυσκολευόμαστε να διατηρήσουμε ουσιαστικές σχέσεις. Συχνά, επιδιώκοντας να ελέγχουμε τα πάντα, τείνουμε να απωθούμε τους άλλους έχοντας υπερβολικές απαιτήσεις και δίνοντας ανεπιθύμητες συμβουλές, κάτι που έχει αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις μας, προσωπικές και επαγγελματικές.
Ξοδεύουμε πολλή ενέργεια προσπαθώντας να αποφύγουμε τις αρνητικές εξελίξεις. Αντί να προετοιμαζόμαστε για την καταιγίδα, παλεύουμε να την αποτρέψουμε, ακόμα κι αν αυτό είναι αδύνατο. Σπαταλάμε δηλαδή χρόνο και κόπο ελπίζοντας ότι τα άσχημα πράγματα δεν θα συμβούν επειδή αμφιβάλλουμε για την ικανότητά μας να τα αντιμετωπίσουμε.
Δεν αναθέτουμε καθήκοντα. Προτιμάμε να τα κάνουμε όλα μόνοι μας. Αρνούμαστε να επιμερίζουμε αρμοδιότητες γιατί είμαστε πεπεισμένοι ότι κάτι τέτοιο θα απαιτήσει τελικά περισσότερο από το χρόνο μας όταν θα πρέπει να διορθώσουμε τα όποια λάθη κάνουν οι άλλοι. Αν τελικά αναθέσουμε κάτι, επιμένουμε να αναλαμβάνουμε την επιμέλεια σε κάθε βήμα της διαδικασίας.
Δεν αισθανόμαστε συμπόνια για όσους κάνουν λάθη. Δεδομένου ότι πιστεύουμε πως η επιτυχία πηγάζει αποκλειστικά από την προσπάθεια και το ταλέντο, στερούμαστε ενσυναίσθησης για όσους δυσκολεύονται. Θεωρούμε ότι όλοι πρέπει να πετύχουν, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις, και βλέπουμε τα λάθη ως σημάδια τεμπελιάς ή έλλειψης εξυπνάδας και ικανοτήτων.
Πού οφείλεται ο υπερέλεγχος
Οι ελεγκτικές συμπεριφορές συχνά πηγάζουν από άγχος και φόβο. Όταν τα πράγματα φαίνονται εκτός ελέγχου, είναι φυσικό να θέλουμε να τα επαναφέρουμε προκειμένου να αισθανθούμε ασφαλείς, ευτυχισμένοι ή ικανοποιημένοι. Η ανάγκη μας να ελέγχουμε μπορεί επίσης να προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώσαμε – για παράδειγμα, σε μια απρόβλεπτη και ανοριοθέτητη οικογένεια. Ακόμα, ο έλεγχος είναι στενά συνδεδεμένος με την τελειομανία. Οι τελειομανείς, μεταξύ άλλων, λαχταρούν την προβλεψιμότητα, αντιπαθούν τα ρίσκα, θέλουν να γνωρίζουν ότι μπορούν να πετύχουν σε κάτι προτού το δοκιμάσουν και είναι άκαμπτοι, αγχώδεις, καθώς και απαιτητικοί και επικριτικοί με τον εαυτό τους και τους άλλους.
Πώς να βγούμε, έστω και λίγο, «εκτός ελέγχου»
Θα μας βοηθήσει το να αφήσουμε στην άκρη τις συνθήκες που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε και να προσπαθήσουμε να ελέγχουμε περισσότερο και καλύτερα τα συναισθήματά μας. Είναι σημαντικό να εμπιστευτούμε την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε τη δυσφορία. Με δεδομένο ότι οι ελεγκτικές συμπεριφορές τροφοδοτούνται από το φόβο, πρέπει να καταλάβουμε τι ακριβώς μας τρομάζει και να εξετάσουμε αν αυτό είναι ρεαλιστικό και πόσες πιθανότητες υπάρχουν να συμβεί τελικά. Συχνά υπερβάλλουμε τόσο για το πόσο κακό όσο και για το πόσο πιθανό είναι ένα αποτέλεσμα.
Κάποιες δυσκολίες ωστόσο θα έρθουν στη ζωή μας και δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για αυτό. Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να εξασκηθούμε στην αποδοχή. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να ελέγχουμε μόνο τον εαυτό μας για να απαλλαχθούμε από το άγχος και την ευθύνη της διασφάλισης ότι όλοι και όλα θα εξελιχθούν τέλεια. Χρειάζεται επίσης να προπονηθούμε και στην ευελιξία και να κατανοήσουμε ότι ο τρόπος μας δεν είναι ο καλύτερος και ο μοναδικός. Πολύ ωφέλιμη είναι ακόμα η παρατήρηση του τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή, αντί για το τι συνέβη στο παρελθόν και τι θα συμβεί στο μέλλον. Τέλος, ο διαλογισμός και η συνεχής υπενθύμιση στον εαυτό μας ότι ο υπερβολικός έλεγχος δεν είναι αποδοτικός μπορούν να μας απεγκλωβίσουν από αυτές τις συμπεριφορές.
Τι χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε
Πάντα θα υπάρχουν πράγματα εκτός του ελέγχου μας. Ποτέ δεν θα μπορέσουμε να ελέγξουμε πλήρως το εξωτερικό μας περιβάλλον, όσο σκληρά κι αν προσπαθήσουμε. Επιπλέον, κανείς μας δεν είναι μάντης. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το μέλλον, ακόμα κι αν «σκεφτόμαστε και σχεδιάζουμε μπροστά». Δυσκολίες και προβλήματα τυχαίνουν σε όλους και, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν μπορούμε να τα επηρεάσουμε ούτε στο ελάχιστο. Με συντονισμένη προσπάθεια, όμως, μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο του εαυτού μας. Κι αυτό θα μας βοηθήσει να αποκτήσουμε την εσωτερική γαλήνη που επιδιώκαμε προσπαθώντας να ελέγχουμε το περιβάλλον μας. Οι «υπό έλεγχο» και «εκτός ελέγχου» δεν είναι οι μόνες επιλογές μας. Όταν σταματάμε να επιτηρούμε τους άλλους, επιλέγουμε να τους εμπιστευόμαστε στο ότι μπορούν να πάρουν καλές αποφάσεις – κι αν δεν μπορούν, αυτό δεν είναι ένα δικό μας πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε.
*Ευχαριστούμε τη δρα Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, για τη συνεργασία
