Σίγουρα θα σας έχει τύχει να περάσετε δίπλα από κάποιον που φοράει έντονο άρωμα και ξαφνικά να σας πιάσει πονοκέφαλος ή να νιώσετε δυσφορία ακόμα και ναυτία; Δεν είστε υπερβολικοί, μιας και η όσφρηση είναι βαθιά προσωπική υπόθεση και επηρεάζεται από πολύ περισσότερους παράγοντες απ’ όσους φανταζόμαστε.
Ο καθένας έχει διαφορετικό οσφρητικό σύστημα, η μύτη, ο οσφρητικός βολβός και τα εγκεφαλικά κέντρα που επεξεργάζονται τη μυρωδιά, που ανιχνεύει τα μόρια της οσμής. Αυτό επηρεάζει το πώς αλληλεπιδρούμε με τα αρώματα.
Λίγα πράγματα διχάζουν τους ανθρώπους όσο η όσφρηση, το ίδιο άρωμα που προκαλεί ζεστές, ευχάριστες αναμνήσεις σε κάποιον μπορεί να προκαλέσει ναυτία σε κάποιον άλλον. Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Φταίει η βιολογία; Οι προηγούμενες εμπειρίες; Η προσωπική προτίμηση; Ή κάτι πιο βαθύ; Ίσως και ο συνδυασμός όλων.
Γιατί η όσφρηση είναι τόσο προσωπική; Βιολογία, μνήμη και άρωμα
Το πώς αντιλαμβανόμαστε μια μυρωδιά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γενετική μας, τον τρόπο που λειτουργεί το οσφρητικό μας σύστημα και τις προσωπικές μας εμπειρίες. Δεν μυρίζουμε όλοι το ίδιο άρωμα με τον ίδιο τρόπο. Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να μυρίσουν καθόλου κάποιες νότες της σύστασης του αρώματος, ενώ άλλοι το βρίσκουν αποπνικτικό.
Εκτός από τη βιολογία, οι ειδικοί λένε ότι οι αντιδράσεις στα αρώματα διαμορφώνονται και από τον πολιτισμό, το νευρικό σύστημα και τη συναισθηματική μνήμη. Η τελευταία μάλιστα παίζει τεράστιο ρόλο. Ο εγκέφαλός μας αποθηκεύει συνδέσεις μεταξύ μυρωδιών και εμπειριών, επομένως θυμάται, και αυτό γιατί η οσμή επεξεργάζεται στο ίδιο μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και το συναίσθημα.
Γι’ αυτό και τα αρώματα προκαλούν έντονα νοσταλγικά συναισθήματα, εξηγούν οι ειδικοί. Δηλαδή, ο εγκέφαλός μας αποφασίζει αν μια μυρωδιά είναι “καλή” ή “κακή” ανάλογα με το τι μας θυμίζει, όχι με βάση το πώς μυρίζει αντικειμενικά. Έτσι, ένα άρωμα μπορεί να μας θυμίσει μια αγαπημένη στιγμή ή να μας κάνει να νιώσουμε άγχος, απλώς επειδή σχετίζεται με μια παλιά ανάμνηση.
Όταν ένα άρωμα μπορεί να προκαλέσει φυσική ενόχληση
Μερικές μυρωδιές δεν είναι απλώς δυσάρεστες, προκαλούν σωματικές αντιδράσεις, όπως πονοκέφαλο και ημικρανία. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη διέγερση του τριδύμου νεύρου, που εντοπίζει πόνο, πίεση και θερμοκρασία στο πρόσωπο. Συστατικά όπως η μενθόλη, η χλωρίνη ή έντονες συνθετικές ενώσεις μπορούν να ενεργοποιήσουν αυτό το νεύρο.
Η κουλτούρα μας επηρεάζει τις προτιμήσεις μας στα αρώματα
Το πού και πότε μεγαλώσαμε επηρεάζει επίσης τα αρώματα που μας αρέσουν. Υπάρχουν ξεκάθαρα μοτίβα ανάλογα με την ηλικία και την εποχή.
Για παράδειγμα, γυναίκες μεγαλύτερων ηλικιών (Baby Boomers και Gen X) τείνουν να προτιμούν απαλά λουλουδένια αρώματα όπως το κρίνο, τα οποία ήταν πολύ δημοφιλή τη δεκαετία του ’50 και του ’60. Αντίθετα, οι Millennials προτιμούν πιο «γλυκές» νότες, όπως η βανίλια και η τόνκα, γιατί τους θυμίζουν τα αρωματικά body sprays που χρησιμοποιούσαν στην εφηβεία τους.
Ο τόπος που μεγαλώσαμε παίζει επίσης ρόλο. Στη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία, αρώματα με νότες όπως το σανταλόξυλο και το τριαντάφυλλο είναι βαθιά ριζωμένα στην παράδοση τους. Στη Νότια Αμερική, πιο φρουτώδεις και «ζουμερές» μυρωδιές είναι πιο αγαπητές, καθώς συνδέονται με αναμνήσεις από το σπίτι και την οικογένεια.
Υπάρχει κάτι που μας ενώνει όλους
Αν και πολλές προτιμήσεις σχετίζονται με τον πολιτισμό ή την προσωπική εμπειρία, υπάρχουν και αρώματα που αρέσουν σχεδόν σε όλους. Μια διεθνής μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε διάφορους πληθυσμούς ανά τον κόσμο, έδειξε ότι οι περισσότεροι συμφωνούν σχετικά με το ποια αρώματα είναι ευχάριστα, και αυτά είναι η βανίλια και τα φρουτώδη αρώματα.
Ακόμα επομένως κι αν τα αρώματα σας ενοχλούν, υπάρχουν επιλογές που σχεδόν πάντα “κερδίζουν”. Ορισμένες μυρωδιές που επηρεάζουν μόνο το οσφρητικό σύστημα —και όχι το τρίδυμο νεύρο— θεωρούνται γενικά ευχάριστες από όλους. Το πιο αγαπητό παράδειγμα; Η βανίλια, η οποία σύμφωνα με τους ερευνητές σε κάθε πολιτισμό, θεωρείται ασφαλής και παρηγορητική.
Το άρωμα είναι προσωπική υπόθεση. Αν κάτι δεν σας ταιριάζει, δεν φταίτε εσείς— ούτε το άρωμα. Η βιολογία φαίνεται πως μας δίνει έναν κοινό “οσφρητικό πυρήνα”, αλλά τα βιώματά μας καθορίζουν τι τελικά μας αρέσει ή μας ενοχλεί.
