Η στεατωτική νόσος του ήπατος, η οποία σχετίζεται με τη μεταβολική δυσλειτουργία (MASLD – Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease), είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από συσσώρευση λίπους στο ήπαρ, γνωστή και ως λιπώδης διήθηση, συνήθως χωρίς εμφανή συμπτώματα στα αρχικά της στάδια. Αυτά προκύπτουν όταν η νόσος έχει προχωρήσει και ήδη υπάρχουν σοβαρές επιπλοκές όπως φλεγμονή, ίνωση, ηπατική ανεπάρκεια ή ακόμα και καρκίνος του ήπατος.
Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης
Υπολογίζεται ότι η MASLD επηρεάζει σχεδόν το 30% του παγκόσμιου ενήλικου πληθυσμού, ενώ τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει σημειώσει αύξηση κατά 50%. Η τάση αυτή συνδέεται με την άνοδο της παχυσαρκίας, η οποία απασχολεί όλο και πιο έντονα το σύγχρονο άνθρωπο. Περίπου ένας στους πέντε ασθενείς με MASLD θα αναπτύξει ένα προχωρημένο στάδιό της, τη MASH (Metabolic Dysfunction-Associated Steatohepatitis), κατά το οποίο παρατηρούνται φλεγμονή και εκτεταμένη ηπατική βλάβη. Αναμένεται ότι έως το 2030 η MASH θα είναι η κύρια αιτία μεταμοσχεύσεων ήπατος παγκοσμίως. Επιπλέον, ασθενείς με MASH παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από ηπατικά νοσήματα σε σύγκριση με εκείνους που πάσχουν από το πρώιμο στάδιο της MASLD, γεγονός που καθιστά απαραίτητο τον έγκαιρο εντοπισμό της.
Οι αιτίες που την προκαλούν
Η MASLD συνδέεται με αντίσταση στην ινσουλίνη στον οργανισμό, μια βασική ορμόνη που ελέγχει τη γλυκόζη αίματος. Η κατάσταση αυτή εκδηλώνεται συχνότερα σε άτομα με παχυσαρκία ή μεταβολικό σύνδρομο, ένα σύνθετο φαινόμενο που περιλαμβάνει τη συνύπαρξη μεταβολικών νοσημάτων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, υπέρτασης, αυξημένης περιφέρειας μέσης ή/και διαταραχών στα λιπίδια του αίματος. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η νόσος εμφανίζεται στο 80-90% των ανθρώπων με παχυσαρκία και στο 50-70% εκείνων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, γι’ αυτό και οι συγκεκριμένες ομάδες θεωρούνται υψηλού κινδύνου.
Η παλιά θεωρία για το πώς αναπτύσσεται η MASLD έλεγε ότι εξελίσσεται με τρία διαδοχικά στάδια (θεωρία του «τριπλού χτυπήματος»): πρώτα συσσωρεύεται λίπος στο ήπαρ, μετά προκαλείται φλεγμονή και στο τέλος εμφανίζεται ίνωση (ουλές ήπατος). Αυτή η άποψη όμως είναι πια ξεπερασμένη γιατί δεν εξηγεί πόσο περίπλοκη είναι πραγματικά η νόσος. Σήμερα οι επιστήμονες πιστεύουν ότι δεν υπάρχει μια απλή, γραμμική πορεία. Υποστηρίζουν τη θεωρία των «πολλαπλών παράλληλων επιθέσεων», κατά την οποία πολλοί διαφορετικοί παράγοντες επηρεάζουν το ήπαρ ταυτόχρονα και συμβάλλουν στην εμφάνιση και την εξέλιξη της πάθησης. Πιο αναλυτικά, η δημιουργία ινσουλινοαντίστασης στον οργανισμό προξενεί αυξημένη πρόσληψη και σύνθεση ελεύθερων λιπαρών οξέων στο ήπαρ, τα οποία οδηγούν σε συσσώρευση τριγλυκεριδίων στα ηπατοκύτταρα.
Παράλληλα, η φλεγμονή στο λιπώδη ιστό, που προκύπτει σε καταστάσεις παχυσαρκίας και λανθασμένων διατροφικών επιλογών, εντείνει τη συστηματική φλεγμονή και φαίνεται να επιδεινώνει τη MASLD. Η δυσβίωση του εντερικού μικροβιώματος, που προκαλείται κυρίως από διατροφικές ανισορροπίες, δημιουργεί φλεγμονή και επιβαρύνει την ηπατική υγεία. Η υψηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών και ζάχαρης συμμετέχει επίσης στην εμφάνιση και την εξέλιξη της ασθένειας. Πρέπει να αναφερθεί ακόμα ότι ορισμένα γονίδια, όπως το PNPLA3 και το TM6SF2, παίζουν σημαντικό ρόλο στην προδιάθεση τόσο της ανάπτυξης όσο και της εξέλιξης της νόσου σε προχωρημένα στάδια. Τέλος, επιγενετικές τροποποιήσεις, δηλαδή αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων μέσω των αλληλεπιδράσεων του περιβάλλοντος και της διατροφής, δείχνουν να συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη της πορείας της MASLD.
Πώς μπορεί να προλάβει η αλλαγή του τρόπου ζωής την έναρξη της νόσου
Η υιοθέτηση ενός υγιεινού μοντέλου ζωής αποτελεί το βασικότερο πυλώνα πρόληψης και αντιμετώπισης της MASLD, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδιά της. Η απώλεια βάρους μέσω αύξησης της σωματικής δραστηριότητας και βελτίωσης των διατροφικών συνηθειών μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη μείωση της λιπώδους διήθησης και τη συνολική βελτίωση της ηπατικής λειτουργίας. Η μεσογειακή διατροφή ιδιαίτερα, αναγνωρισμένη διεθνώς ως ένα από τα πιο ευεργετικά διατροφικά πρότυπα, έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει οφέλη σε άτομα με MASLD.
Σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κλινικής Διατροφής και Μεταβολισμού, συνιστάται απώλεια βάρους της τάξεως του 7-10% για βελτίωση της ηπατικής υγείας. Αναφορικά με τη σωματική δραστηριότητα, προτείνονται εβδομαδιαίως είτε 150-300 λεπτά αερόβιας προπόνησης μέτριας έως υψηλής έντασης είτε ασκήσεις ενδυνάμωσης 2-3 φορές για τον ίδιο σκοπό. Μάλιστα η καθιστική θέση για τρεις ή περισσότερες ώρες την ημέρα έχει συσχετιστεί με επιπτώσεις για την υγεία, οι οποίες παρατηρούνται συχνότερα σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο, παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2 και MASLD.
Παράγοντες όπως η ποιότητα και η διάρκεια του ύπνου, το κάπνισμα και η έκθεση σε περιβαλλοντικούς ρύπους φαίνεται να σχετίζονται επίσης με την εμφάνιση της MASLD. Ωστόσο οι συνδέσεις αυτές δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως ακόμη κάνοντας απαραίτητη τη συνέχιση της έρευνας στο συγκεκριμένο τομέα. Για να γίνει η διάγνωση, θα πρέπει να αποκλείεται η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, δηλαδή πάνω από τρία ποτήρια την ημέρα για τους άντρες και από δύο για τις γυναίκες. Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι η ήπια κατανάλωση αλκοόλ, και ειδικότερα κρασιού, ενδέχεται να συσχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο ηπατικής ίνωσης και να προσφέρει γενικά οφέλη για την υγεία. Σε άτομα με ενεργό μορφή της νόσου, όμως, οι τρέχουσες συστάσεις υπογραμμίζουν την ανάγκη πλήρους αποχής από το αλκοόλ.
Σήμερα γίνονται περισσότερες προσπάθειες για ενημέρωση και πρόληψη ώστε να περιοριστούν τα περιστατικά με MASLD και οι πιο σοβαρές μορφές της. Η πληροφόρηση του κοινού και η εφαρμογή προληπτικών μέτρων είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι για την αντιμετώπισή της και τον έγκαιρο εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους.
Η μελέτη GRIPonMASH
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του οργανισμού Innovative Health Initiative Joint Undertaking (IHI JU), χρηματοδοτεί μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία με τη συμμετοχή 27 πανεπιστημίων και εταιρειών, συμπεριλαμβανομένου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Σκοπός της είναι η έγκαιρη ανίχνευση λιπώδους διήθησης του ήπατος και πιθανής φλεγμονής ή ίνωσης σε ενηλίκους με παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2, υπέρταση ή μεταβολικό σύνδρομο μέσω ελέγχου της ηπατικής υγείας τους. Οι συμμετέχοντες λαμβάνουν συγκεκριμένη ιατρική καθοδήγηση και συστάσεις για αλλαγές στον τρόπο ζωής τους βάσει του ατομικού τους κινδύνου για ανάπτυξη MASH. Η πρωτοβουλία στοχεύει στην ανάπτυξη της πλατφόρμας GRIPonMASH που θα επιτρέπει την έγκαιρη διάγνωση και τη μακροχρόνια παρακολούθηση ατόμων υψηλού κινδύνου αξιοποιώντας εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και μη επεμβατικές μεθόδους έναντι της βιοψίας ήπατος. Παράλληλα, θα προσφέρει εξατομικευμένες συμβουλές για διατροφή, άσκηση, ύπνο, κάπνισμα, αλκοόλ και διαχείριση στρες.
Η μελέτη GRIPonMASH θέλει να ενισχύσει τους επαγγελματίες υγείας με τα κατάλληλα εργαλεία για τον έγκαιρο εντοπισμό ανθρώπων που κινδυνεύουν από σοβαρά προβλήματα στο ήπαρ ώστε να μπορούν να δράσουν πριν από την εμφάνιση ή/και εξέλιξη της νόσου. Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, αναμένονται η ενίσχυση της πρόληψης και η καλύτερη κατανόηση της παθοφυσιολογίας του νοσήματος βελτιώνοντας κατά πολύ τη φροντίδα των ασθενών.
