Για πρώτη φορά, ερευνητές εντόπισαν άμεσες γονιδιωματικές ενδείξεις για το βακτήριο που προκάλεσε την πανώλη του Ιουστινιανού – την πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία στον κόσμο – στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η επιδημία περιγράφηκε για πρώτη φορά πριν από σχεδόν 1.500 χρόνια.
Η σπουδαία αυτή ανακάλυψη, με επικεφαλής μια διεπιστημονική ομάδα του University of South Florida και του Florida Atlantic University, σε συνεργασία με ερευνητές από την Ινδία και την Αυστραλία, ταυτοποίησε το Yersinia pestis, το μικρόβιο που προκαλεί την πανώλη, σε έναν μαζικό τάφο στην αρχαία πόλη Jerash της Ιορδανίας, κοντά στο επίκεντρο της πανδημίας.
Το πρωτοποριακό εύρημα φαίνεται να συνδέει οριστικά τον παθογόνο παράγοντα με την πανώλη του Ιουστινιανού, που σηματοδότησε την πρώτη πανδημία (541-750 μ.Χ.), επιλύοντας ένα από τα μακροβιότερα αινίγματα του παρελθόντος.
Y. pestis: Το βακτήριο πίσω από την πρώτη πανδημία
Δύο πρόσφατα δημοσιευμένες μελέτες με επικεφαλής τους ερευνητές των δύο Πανεπιστημίων παρέχουν τις πολυαναμενόμενες απαντήσεις, φέρνοντας στο φως νέα στοιχεία για ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας, επισημαίνοντας ότι η πανώλη εξακολουθεί να είναι επίκαιρη. Αν και σπάνια, η Y. pestis συνεχίζει να κυκλοφορεί σε όλο τον κόσμο, αναφέρουν οι ερευνητές.
«Για αιώνες, βασιζόμασταν σε γραπτές αναφορές που περιγράφουν μια καταστροφική ασθένεια, αλλά δεν είχαμε καμία αδιάσειστη βιολογική απόδειξη για την παρουσία της πανώλης. Τα ευρήματά μας παρέχουν το κομμάτι που έλειπε από το παζλ, προσφέροντας την πρώτη άμεση γενετική εικόνα για το πώς εξελίχθηκε αυτή η πανδημία στην καρδιά της αυτοκρατορίας» εξηγούν οι ίδιοι.
Η πανώλη του Ιουστινιανού εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ιστορικά αρχεία στο Πελούσιο (σημερινό Tell el-Farama) στην Αίγυπτο, πριν εξαπλωθεί σε όλη την Ανατολική Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ενώ ίχνη του Y. pestis είχαν προηγουμένως ανακαλυφθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά σε μικρά χωριά της Δυτικής Ευρώπης, δεν είχαν βρεθεί ποτέ αποδείξεις εντός της ίδιας της αυτοκρατορίας ή κοντά στο επίκεντρο της πανδημίας.
Τι αποκάλυψε το αρχαίο DNA
«Χρησιμοποιώντας στοχευμένες μεθόδους, καταφέραμε να ανακτήσουμε και να αλληλουχίσουμε γενετικό υλικό από οκτώ ανθρώπινα δόντια που ανακαλύφθηκαν σε θαλάμους ταφής κάτω από το πρώην Ρωμαϊκό ιπποδρόμιο στο Jerash, μια πόλη μόλις 200 μίλια από το αρχαίο Πελούσιο», δήλωσαν οι ερευνητές.
Η αρένα είχε μετατραπεί σε μαζικό τάφο κατά τα μέσα του 6ου έως τις αρχές του 7ου αιώνα, με γραπτές αναφορές να περιγράφουν ένα ξαφνικό κύμα θνησιμότητας.
Η γονιδιωματική ανάλυση αποκάλυψε ότι τα θύματα της πανώλης έφεραν σχεδόν πανομοιότυπα στελέχη του Y. pestis, επιβεβαιώνοντας για πρώτη φορά ότι το βακτήριο ήταν παρόν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία μεταξύ 550-660 μ.Χ. Αυτή η γενετική ομοιομορφία υποδηλώνει μια ταχεία, καταστροφική επιδημία, σύμφωνη με τις ιστορικές περιγραφές μιας πανώλης που προκάλεσε μαζικούς θανάτους.