Καλώς ή κακώς, δεν είναι λίγες οι φορές στην καθημερινότητά μας που μπερδεύουμε την τύχη με την ικανότητα, συνδέοντας το αποτέλεσμα με την ποιότητα της απόφασής μας. Αλλά τίποτα στη ζωή δεν είναι σίγουρο. Μια ιδέα φαίνεται κακή αν έχει μεγάλες πιθανότητες να αποτύχει. Κάποιες φορές, εξαιτίας της τύχης, αυτές οι κακές ιδέες μπορεί να φέρουν καλά αποτελέσματα. Μια κακή ιδέα δεν γίνεται καλή απλά και μόνο επειδή κάποιες φορές πετυχαίνει. Το να διασχίζουμε έναν πολυσύχναστο δρόμο για να προλάβουμε το λεωφορείο παραμένει επικίνδυνο, ακόμα κι αν φτάσουμε με ασφάλεια στην άλλη πλευρά. Και το αντίστροφο. Κάποιες φορές, καλές αποφάσεις καταλήγουν άσχημα.
Οι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει την τάση μας να κρίνουμε τις αποφάσεις βάσει των αποτελεσμάτων τους και όχι της ποιότητάς τους «σφάλμα εξόδου» (outcome bias). Εστιάζουμε σε αυτό που συνέβη αντί να αναλύσουμε πώς ελήφθη η απόφαση, ξεχνώντας ότι πολλές φορές η τύχη καθορίζει τα αποτελέσματα.
Σε σημαντικές μελέτες, οι ψυχολόγοι Jonathan Baron και John Hershey απέδειξαν ότι οι άνθρωποι κρίνουν τους λήπτες αποφάσεων ως πιο ικανούς όταν τα αποτελέσματα είναι ευνοϊκά, ακόμα κι αν η διαδικασία λήψης της απόφασης ήταν ίδια με περιπτώσεις που είχαν αρνητικά αποτελέσματα. Είναι αυτό πρόβλημα;
Το «σφάλμα εξόδου» δημιουργεί μια επικίνδυνη ασυμμετρία. Οι καλές αποφάσεις τείνουν να είναι προσεκτικές, παράγοντας συχνά μη εντυπωσιακά αποτελέσματα. Αντίθετα, οι κακές αποφάσεις είναι συχνά επικίνδυνες, όμως όταν κανείς πετύχει από τύχη, έχει να διηγηθεί μια εντυπωσιακή ιστορία επιτυχίας που τραβά την προσοχή και τον θαυμασμό. Το “χρυσό” φινάλε επισκιάζει την στατιστική πραγματικότητα.
Αυτό το σφάλμα επηρεάζει και την αυτοεκτίμησή μας. Όταν οι αποφάσεις σας πετυχαίνουν, νιώθουμε δικαιωμένοι. Όταν αποτυγχάνουν, νιώθουμε ανόητοι. Κι αυτό είναι φυσιολογικό. Ο εγκέφαλός μας μαθαίνει μέσω της επιβράβευσης, αξιολογώντας τις ενέργειές μας βάσει των αποτελεσμάτων τους. Αλλά είναι και λανθασμένο. Αν αφήσουμε τη σταθερή δουλειά μας για να ακολουθήσουμε ένα αβέβαιο όνειρο και πετύχουμε, αυτό δεν κάνει εκ των υστέρων την απόφαση, σοφή. Δεν μπορούμε να πούμε στους άλλους να ρισκάρουν τα πάντα και να ακολουθήσουν τρελά όνειρα χωρίς σχέδιο “ασφαλείας” απλά και μόνο επειδή σε εμάς πέτυχε μία φορά. Αντίστοιχα, αν κάνουμε μια καλά μελετημένη επαγγελματική κίνηση και αντιμετωπίσουμε απρόβλεπτες συνθήκες, το κακό αποτέλεσμα δεν αναιρεί τη σωστή σκέψη μας.
Αποφάσεις: Εστίασε στη διαδικασία, όχι μόνο στο αποτέλεσμα
Υπάρχουν κάποια απλά σημάδια που δείχνουν μια κακή λήψη απόφασης:
- “Εμπιστοσύνη στο ένστικτο” χωρίς καμιά εξήγηση υποδηλώνει έλλειψη συστηματικής σκέψης. Η διαίσθηση έχει τη θέση της, αλλά οι καλές αποφάσεις συνήθως περιλαμβάνουν ανάλυση των πιθανών συνεπειών και πιθανοτήτων.
- Μια μοναδική ιστορία επιτυχίας δεν αποδεικνύει τίποτα. Ένα τυχερό αποτέλεσμα σημαίνει ακριβώς αυτό: τύχη. Αναζήτησε αποδεδειγμένα μοτίβα επιτυχίας σε διαφορετικές αποφάσεις και καταστάσεις.
- Η υπεραπλούστευση σύνθετων προβλημάτων είναι το χειρότερο σημάδι. Η ζωή είναι περίπλοκη και τα πολύπλοκα ερωτήματα απαιτούν λεπτομερείς απαντήσεις, όχι εύκολες λύσεις.
