Ανάμεσα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, μόνο περίπου 50 άτομα έχουν το Rh null, έναν φαινότυπο τόσο σπάνιο ώστε συχνά αποκαλείται «χρυσό αίμα». Τα ερυθρά αιμοσφαίριά του δεν έχουν κανένα από τα αντιγόνα του συστήματος Rh, μια ομάδα 50 πρωτεϊνών που υπάρχουν στις περισσότερες μορφές αίματος.
Γιατί είναι τόσο σπάνιο;
Το Rh null εμφανίζεται λόγω συγκεκριμένων γενετικών μεταλλάξεων. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν μια πρωτεΐνη που βοηθά τα ερυθρά αιμοσφαίρια να διατηρούν το σωστό σχήμα και τη σταθερότητά τους.
Έτσι, μερικοί άνθρωποι που έχουν Rh null μπορεί να εμφανίζουν χρόνια αιμολυτική αναιμία (μια κατάσταση όπου τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταστρέφονται πρόωρα και η διάρκεια ζωής τους μειώνεται σημαντικά).
Γιατί λέγεται «χρυσό αίμα»;
Παρότι ένα άτομο με Rh null μπορεί να λάβει αίμα μόνο από κάποιον που έχει επίσης Rh null (κάτι εξαιρετικά σπάνιο), το δικό τους αίμα είναι πολύτιμο για έναν άλλο λόγο: μπορεί να δοθεί σε άτομα με οποιονδήποτε άλλο Rh τύπο. Με λίγα λόγια, το Rh null «ταιριάζει» σχεδόν παντού στο σύστημα Rh.
Αν μάλιστα το άτομο έχει και ομάδα Ο, τότε το αίμα του θεωρείται ιδανικό για πολύ δύσκολες περιπτώσεις όπου χρειάζεται μεταγγίση και δεν υπάρχει χρόνος για λεπτομερή έλεγχο ομάδας αίματος.
Γιατί δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται;
Οι ομάδες αίματος δεν είναι μόνο οι γνωστές ABO και Rh θετικό ή αρνητικό. Σήμερα γνωρίζουμε 47 ομάδες και 366 διαφορετικά αντιγόνα. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και το «κλασικό» O αρνητικό μπορεί να μην είναι πλήρως συμβατό με όλους.
Η απουσία όλων των αντιγόνων Rh είναι που κάνει το Rh null εξαιρετικά ευέλικτο.
Μπορεί να παραχθεί στο εργαστήριο;
Επειδή υπάρχουν τόσο λίγοι άνθρωποι με Rh null, οι ερευνητές προσπαθούν να το ανπαράξουν στο εργαστήριο. Χρησιμοποιούν βλαστοκύτταρα, τεχνικές επεξεργασίας γονιδίων και άλλες μεθόδους για να δημιουργήσουν ερυθρά αιμοσφαίρια που να είναι συμβατά με πολλούς τύπους αίματος, ιδανικά ακόμη και με όλους.
Ήδη, σε εργαστήρια στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, έχουν δημιουργηθεί πειραματικές μορφές Rh null και άλλων σπάνιων τύπων αίματος. Το μεγάλο εμπόδιο; Η ωρίμανση των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο εργαστήριο, ένα στάδιο που φυσικά συμβαίνει στον μυελό των οστών, αλλά δύσκολα αναπαράγεται τεχνητά.
Τι γίνεται μέχρι τότε;
Άτομα με σπάνιους τύπους αίματος, όπως το Rh null, συχνά καταψύχουν το δικό τους αίμα για να είναι ασφαλή σε περίπτωση που το χρειαστούν. Παράλληλα, ειδικά προγράμματα συλλέγουν και αποθηκεύουν αίμα από σπάνιους δότες, με στόχο τη δημιουργία «τραπεζών» σπάνιου αίματος.
Οι επιστήμονες φιλοδοξούν ότι κάποια στιγμή θα μπορέσουμε να παράγουμε τέτοιο αίμα σε μεγαλύτερη κλίμακα. Μέχρι τότε, η αιμοδοσία —ακόμη και από άτομα με κοινές ομάδες αίματος— παραμένει αναντικατάστατη.
Το «χρυσό αίμα» μπορεί να είναι σπάνιο, όμως μας θυμίζει κάτι πολύ βασικό: κάθε δόση αίματος έχει αξία. Και για κάποιους ανθρώπους, μπορεί να είναι δόση ζωής.
