Κάποια στιγμή όλοι μας έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να κάνει κύκλους: να ξαναζεί μια άβολη συζήτηση για δέκατη φορά ή να προβλέπει καταστροφικά σενάρια για κάτι που δεν έχει συμβεί. Η τάση αυτή είναι ανθρώπινη, αλλά όπως δείχνουν οι μελέτες, δεν βοηθά να διατηρήσουμε την ενέργειά μας σε υγιή επίπεδα.
Στην ψυχολογία, το φαινόμενο ονομάζεται υπερανάλυση και ανησυχία προσανατολισμένη στο μέλλον. Και οι δύο λειτουργούν σαν παγίδες: κρατούν τον εγκέφαλο σε κατάσταση υπερδιέγερσης, χωρίς ποτέ να οδηγούν σε λύση.
Γιατί η υπερπροσπάθεια φέρνει περισσότερη ανησυχία
Το να προσπαθείς να ελέγξεις το περιβάλλον σου προσφέρει μια πρόσκαιρη αίσθηση ασφάλειας. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση: όταν νιώθουμε αβεβαιότητα, ο εγκέφαλος αναζητά προβλεψιμότητα.
Ωστόσο, οι νευροεπιστήμονες επισημαίνουν ότι αυτή η στρατηγική οδηγεί τελικά στο αντίθετο αποτέλεσμα:
1. Αυξάνει το άγχος μακροπρόθεσμα
Όταν συνειδητοποιείς ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τα πάντα —τι θα κάνουν οι άλλοι, πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα, ποιες απαντήσεις θα λάβεις— ο εγκέφαλος αντιδρά με ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο που ονομάζεται anxiety-control loop.
2. Μειώνει τη γνωστική ενέργεια
Η υπερανάλυση και το συνεχές «refresh» για μια αναμενόμενη απάντηση εξαντλούν το executive system του εγκεφάλου: λειτουργίες όπως συγκέντρωση, επίλυση προβλημάτων και λήψη αποφάσεων.
Με άλλα λόγια, όσο πιο πολύ προσπαθείς να ελέγξεις το εξωτερικό περιβάλλον, τόσο λιγότερο ελέγχεις το εσωτερικό σου: τη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά.
3. Μειώνει την απόδοση και την παραγωγικότητα
Η γνωστική «διαρροή» από τη ρουτίνα του άγχους μειώνει την ικανότητά μας να παραμένουμε αποτελεσματικοί. Η ψυχολογία μιλά για cognitive load, όταν αυτό γεμίζει από άγχος, δεν μένει χώρος για δημιουργική σκέψη ή ισορροπία.
Εντοπίζοντας πού πραγματικά πηγαίνει η ενέργειά μας
Πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε ότι έχουμε περάσει ώρες αναζητώντας κάθε πιθανό σενάριο, ξοδεύοντας την ενέργειά μας σε προβλήματα που ουσιαστικά δεν εξαρτώνται από εμάς.
Γι’ αυτό ένα πρώτο, απολύτως πρακτικό βήμα είναι η χαρτογράφηση του ελέγχου, μια τεχνική που χρησιμοποιούν θεραπευτές γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT & ACT).
Ζήτησε από τον εαυτό σου να σχεδιάσει τρεις ομόκεντρους κύκλους:
1. Ο εσωτερικός κύκλος: όσα ελέγχεις απόλυτα
Εδώ ανήκουν:
-
η προετοιμασία,
-
οι προσπάθειες,
-
τα όρια που θέτεις,
-
η στάση σου,
-
ο τρόπος που ασκείς τις δεξιότητές σου.
Αυτά είναι περιοχές πλήρους ελέγχου και τα μόνα σημεία όπου η επένδυση ενέργειας αποδίδει σταθερά.
2. Ο μεσαίος κύκλος: όσα επηρεάζεις αλλά δεν ελέγχεις πλήρως
Το κλίμα μιας συζήτησης, ο επαγγελματικός τόνος, η εικόνα που έχει κάποιος για εσένα. Εδώ μπορείς να επηρεάσεις, όχι να καθορίσεις.
3. Ο εξωτερικός κύκλος: όσα δεν εξαρτώνται από εσένα
Οι επιλογές των άλλων, οι αποφάσεις ενός οργανισμού, τα οικονομικά δεδομένα, τα αποτελέσματα εξετάσεων.
Αυτά είναι τα σημεία όπου η σπατάλη ενέργειας είναι αναπόφευκτη, ειδικά για όσους έχουν τάση προς υπεραναλυτική σκέψη.
Αφού κατατάξεις τις πέντε σημαντικότερες τωρινές ανησυχίες σου στους κύκλους, δεσμεύσου πρακτικά:
-
Για όσα βρίσκονται στον εσωτερικό κύκλο, κάνε σήμερα ένα βήμα δράσης.
-
Για όσα βρίσκονται στον εξωτερικό, εγκατέλειψε συνειδητά την προσπάθεια ελέγχου. Αυτή η αποδέσμευση απελευθερώνει άμεσα γνωστική ενέργεια.
