«Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» είπε ο Επίκτητος 2.000 χρόνια πριν. Mε άλλα λόγια, δεν είναι αυτό που συμβαίνει, αλλά η σκέψη μας, η πεποίθησή μας για αυτό που συμβαίνει που μας δυσκολεύει και μας προκαλεί προβλήματα. Το πώς λοιπόν θα σκεφτούμε και θα διαχειριστούμε τη «νέα πραγματικότητα» είναι το ζητούμενό μας.
Τo lockdown έχει τελειώσει και έχουμε αρχίσει να μπαίνουμε σταδιακά σε μια «κανονικότητα». Η «επόμενη μέρα» είναι σαφώς διαφορετική, με πολλούς τρόπους και σε πολλά επίπεδα δράσης μας, μα πέρα και πάνω απ’ όλα στο πώς αισθανόμαστε. Τα πρώτα συναισθήματα χαράς και ανακούφισης ακολουθούν αυτά της ανασφάλειας, της «καχυποψίας» και της κοινωνικής φοβίας ενδεχομένως για αρκετούς. Ενα ψυχοκοινωνικό restart λοιπόν, όπου όχι μόνο χρειάζεται να αποδεχθούμε, αλλά και να προσαρμοστούμε και ίσως πολύ περισσότερο να «κατασκευάσουμε» από το μηδέν. Φυσικά αυτό προκαλεί άγχος, ανασφάλεια, αβεβαιότητα, θυμό, και είναι μια μορφή πένθους μιας και θα υποστούμε απώλειες.
Αλλα… ήθη και έθιμα από εδώ και πέρα
Η «νέα πραγματικότητα» θα φέρει πολλές αλλαγές σε οικονομικό, κοινωνικό, προσωπικό επίπεδο. Το κλειδί εδώ είναι η ελαστικότητα και η προσαρμοστικότητα. Στόχος με άλλα λόγια είναι να κατανοήσουμε τις αλλαγές, να τις αφομοιώσουμε και να φτιάξουμε πλάνο δράσης. Πώς θα ήταν καλύτερα να το αντιμετωπίσω όλο αυτό; Με φόβο; Με άρνηση; Με θυμό; Σίγουρα θα περάσουμε και από αυτά τα στάδια, το ζήτημα είναι να μην «κολλήσουμε» εκεί. Επιλέγουμε λοιπόν να «εφεύρουμε» και να «κατασκευάσουμε» αποτελεσματικές σκέψεις και συμπεριφορές. Το πιο απλό παράδειγμα είναι ότι για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί να εγκαταλείψουμε π.χ. τη χειραψία, την αγκαλιά και τα φιλιά στο μάγουλο με γνωστούς και φίλους.
Εναλλακτικά θα πρέπει να πλένουμε ευθύς τα χέρια και το πρόσωπό μας ή να «λουζόμαστε» με αντισηπτικά, καθόλου κομψό θα έλεγα, συν ότι θα εντατικοποιεί το άγχος μας και θα προκαλεί εκατέρωθεν αρνητικά συναισθήματα. Η «καχυποψία» αυτή ίσως είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα προκύψει σε όλες τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, πολύ δε περισσότερο σε νέες γνωριμίες και φλερτ. Σίγουρα θα αναζωπυρωθεί η «μονογαμία».
Τι κάνουμε;
Ρωτάμε πώς αισθάνεται άνετα ο άλλος και εξηγούμε πώς αισθανόμαστε άνετα και εμείς. Οριοθετούμε και εξηγούμε το ελάχιστο «ρίσκο» που είμαστε διατεθειμένοι να πάρουμε και καταλήγουμε σε κοινή αποδοχή, συμφωνία.
Και ο έρωτας;
Ο έρωτας εμπεριέχει πολλά ρίσκα έτσι κι αλλιώς, οπότε ερωτευθείτε! Η εξωστρέφεια για ένα διάστημα ίσως γίνει διαφορετική. Ισως υπάρξουν και κάποιοι που θα αισθάνονται πιο άνετα με λιγότερη «φυσική» επαφή. Κατανοούμε όλοι λοιπόν πως η «πραγματικότητά» μας διαφοροποιείται άρδην και απρόσμενα βίαια και μάλλον όχι εύκολα για τους περισσότερους. Φυσικά και θέλουμε να είμαστε υγιείς και να μη νοσήσουμε καθώς και να μη μεταφέρουμε τον ιό σε άλλους ανθρώπους, ειδικότερα στις ευπαθείς ομάδες, αλλά η ζωή οφείλει να συνεχίζεται υπό όποιες συνθήκες. Φυσικά λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης αλλά επ’ ουδενί δεν θέλουμε το social distancing να γίνει και psychological distancing. Δεν χρειάζεται και θα ήταν απόλυτα καταστροφικό να αναπτύξουμε φοβίες, να αποστασιοποιηθούμε ψυχικά και να παραιτηθούμε από τη «φυσιολογική» μας λειτουργία.
Εφευρίσκουμε νέους τρόπους κοινωνικής επαφής
Τώρα λοιπόν καλούμαστε να «εφεύρουμε» νέους τρόπους κοινωνικής επαφής. Η λεκτική επικοινωνία των προθέσεων και συναισθημάτων μας ίσως αποτελέσει τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Π.χ. «θα ήθελα πολύ να σου σφίξω το χέρι και να σε αγκαλιάσω», «Νιώθω πολύ όμορφα που είμαστε πάλι μαζί στον ίδιο χώρο και επικοινωνούμε έστω και από μια κάποια απόσταση», «Να ξέρεις ότι δεν κάθομαι πολύ κοντά σου όχι επειδή δεν θέλω αλλά για προληπτικούς λόγους μετάδοσης». Το να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας ανοιχτά καθώς και τους φόβους μας θα διευκολύνουν την επικοινωνία και ίσως δημιουργήσουν και πιο ουσιαστική επαφή από μια τυπική χειραψία ή αγκαλιά. Ενα αληθινό, ζεστό χαμόγελο, ένα νεύμα που θα υποδηλώνει αποδοχή και ευγνωμοσύνη, μπορούν να «υποκαταστήσουν» για το επόμενο διάστημα τη χειραψία. Η έντονη και συνεχόμενη βλεμματική επαφή είναι πολύ σημαντική (έτσι κι αλλιώς θα έπρεπε να είναι αλλά πολλοί δυσκολεύονται), οπότε είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να την αναπτύξουμε. Επαναλαμβάνουμε στον εαυτό μας και στους άλλους τους λόγους που γίνεται αυτή η «υποκατάσταση» και ότι αυτό είναι προσωρινό. Δεν θα συμβαίνει για πάντα. Είναι πολύ σημαντικό να οριοθετούμε και να πλαισιώνουμε μια αρνητική κατάσταση καθώς και ό,τι μας προκαλεί δυσφορία.
Πώς θα είμαστε ευτυχισμένοι και την επόμενη μέρα
Τι να αποφύγουμε λοιπόν και τι να ενισχύσουμε για να είμαστε ψυχοκοινωνικά ισορροπημένοι και γιατί όχι και ευτυχισμένοι από εδώ και πέρα:
Αποφεύγουμε:
Τη διπολική σκέψη: Ολα ή τίποτα, άσπρο-μαύρο, όπου πάμε από το ένα άκρο στο άλλο, «αν δεν έχω καμία επαφή είμαι ασφαλής», «αν έχω έστω και με προσοχή… θα αρρωστήσω».
Την υπεργενίκευση: Από ένα μεμονωμένο αρνητικό γεγονός (π.χ. «κάποιοι είναι φορείς ή κάποιοι νοσούν» πάμε σε μια πιο γενική και καθολική κατάσταση «θα αρρωστήσουμε όλοι»).
Το νοητικό φίλτρο: Απομονώνουμε μια αρνητική λεπτομέρεια από το σύνολο μιας εικόνας και εστιάζουμε σε αυτήν παραβλέποντας τα υπόλοιπα στοιχεία της εικόνας. Π.χ. «ακούμε» μόνο τον αριθμό των ασθενών, νεκρών κ.τ.λ. και όχι εκείνων που νόσησαν μεν αλλά έγιναν καλά.
Το διάβασμα σκέψης: Πιστεύουμε χωρίς λογική βάση πως γνωρίζουμε τι σκέφτεται ο άλλος για εμάς. Συνήθως αρνητικό. Δεν με συμπαθεί γιατί δεν μου έσφιξε το χέρι ή δεν με αγκάλιασε ή δεν έκατσε πολύ κοντά μου.
Την καταστροφολογία/πρόβλεψη μέλλοντος: Προβλέπουμε μια αρνητική-καταστροφική εξέλιξη μιας κατάστασης στο μέλλον και δεν σκεφτόμαστε ότι τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν διαφορετικά, π.χ. «αυτό ήταν… η κοινωνική και προσωπική μου ζωή καταστράφηκε για πάντα θα μείνω μόνη/μόνος μου για πάντα».
Τη σωληνοειδή όραση: Αυτό μοιάζει με το νοητικό φίλτρο καθώς εστιάζουμε στην αρνητική χροιά μιας κατάστασης, σαν να βλέπουμε τα πράγματα μέσα από έναν σωλήνα που δείχνει μόνο τα αρνητικά… Που απομονώνει μόνο εκείνα τα σημεία που εξυπηρετούν την αρνητική σκέψη (πάλι χάνω τη «μεγάλη» εικόνα, π.χ. «η ζωή θα είναι για πάντα έτσι, τέλειωσε για πάντα αυτό που ξέραμε ως φυσιολογικό»). Οχι! Η κατάσταση αυτή είναι προσωρινή. Υπάρχουν πράγματα που μπορώ να συνεχίζω να κάνω και να αισθάνομαι καλά με αυτά.
Πώς διαχειριζόμαστε τις αρνητικές σκέψεις
Εξετάζουμε την εγκυρότητα της αυτόματης σκέψης. Θα «αρρωστήσω αν πάω σε ένα καφέ/εστιατόριο». Οχι, δεν είναι «έγκυρο» αυτό.
Κατακερματίζουμε την προβληματική κατάσταση έτσι ώστε να μπορούμε να τη διαχειριστούμε καλύτερα και ευκολότερα! Να μη μοιάζει βουνό η «επόμενη» μέρα, βήμα-βήμα, μέρα με τη μέρα θα επανέλθουμε στον «φυσιολογικό» μας ρυθμό. Ok, δεν θα είναι όπως ήταν, άλλα υπάρχουν εναλλακτικές που μπορώ να δοκιμάσω.
Αναγνωρίζουμε το μέγεθος της επίδρασης της πίστης στην αυτόματη σκέψη και αποκτούμε κάποια απόσταση από την αυτόματη σκέψη. Με άλλα λόγια, μήπως αυτό που «πιστεύουμε» και αντανακλαστικά σκεφτόμαστε δεν ισχύει στην πραγματικότητα;
Τι χρειαζόμαστε
Χρειαζόμαστε λοιπόν μια γνωστική αναδόμηση ή αναπλαισίωση της «νέας πραγματικότητας», χρειαζόμαστε να αλλάξουμε κάποιες συνήθειες, κάποιες σκέψεις και απόψεις για ένα διάστημα ή ίσως και μόνιμα αν δούμε ότι τελικά αυτό μας εξυπηρετεί καλύτερα. Σίγουρα ο εντοπισμός των δυσπροσαρμοστικών πεποιθήσεων και η αναπλαισίωση, αντικατάστασή τους με νέες, περισσότερο υγιείς, αποτελεσματικές, ρεαλιστικές θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε καλύτερα αυτή τη «νέα πραγματικότητα» και θα μας διευκολύνει σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας μας.
Τι επιλέγουμε;
Επιλέγουμε την πίστη στον εαυτό μας και στους ανθρώπους. Ολοι μαζί μπορούμε να τα καταφέρουμε και όχι μόνο να «επιβιώσουμε» βιολογικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, οικονομικά, διαπροσωπικά, αλλά μπορούμε και να ευημερήσουμε και να θριαμβεύσουμε αν προσαρμοστούμε αποτελεσματικά στην «επόμενη» μέρα. Αν αναθεωρήσουμε τρόπους σκέψης και δράσης. Αν επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες και τις προτεραιότητές μας. Συμβαίνει σε όλους μας και όλοι χρειάζεται να ανταποκριθούμε και αν χρειαζόμαστε βοήθεια τη ζητάμε! Η αλληλεγγύη είναι ζωτικής αξίας και σημασίας στη «νέα πραγματικότητα»
Δοκιμάστε τα παρακάτω… και εξελιχθείτε
* Θα πάει στραβά» ή «Ας δοκιμάσω πρώτα»
* «Ωχ, τι μου συνέβη» ή «Θα μάθω από αυτό» – «μπορώ να το αντιμετωπίσω»
*«Απέτυχα» ή «Θα ξαναπροσπαθήσω»
* «Δεν θα τα καταφέρω» ή «Είναι πιθανόν»
* «Δεν πάει καλά» ή «Θέλει βελτιώσεις»
Η υπερδύναμη του… ακόμη και αν
Ακόμη και αν δεν μπορώ να κάνω αυτά που έκανα, μπορώ να αισθάνομαι καλά και να απολαμβάνω τη ζωή έστω και με κάποιες προφυλάξεις και προσοχή για το επόμενο διάστημα. Ακόμη και αν δυσκολεύομαι οικονομικά, μπορώ να περάσω καλά με τους φίλους μου. Ακόμη και αν αρρωστήσω, μπορώ να γίνω καλά!
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια.
