Ας δούμε τι σημαίνει πως η μνήμη είναι και σωματική:
Πού έμαθες ότι μπορείς να μαζέψεις ένα ψίχουλο από τον πάγκο της κουζίνας πιέζοντάς το με το δάχτυλό σου; Ή ότι αν γλείψεις το δάχτυλό σου, γυρίζεις πιο εύκολα τις σελίδες ενός βιβλίου; Ή ότι φυσώντας τη σούπα, κρυώνει;
Το πιο πιθανό είναι ότι δεν θυμάσαι κανέναν να σου τα έχει πει όλα αυτά — ούτε και την πρώτη φορά που τα ανακάλυψες μόνος/η σου. Κάπως… απλώς τα ξέρεις. Όπως ξέρεις και τα εξής:
- Αν βρέξεις ένα πανί, καθαρίζεις πιο εύκολα τη ζάχαρη ή το αλάτι που χύθηκαν.
- Το μέταλλο είναι πιο κρύο στην αφή από το ξύλο όταν είσαι μέσα στο σπίτι, αλλά πιο ζεστό όταν είναι στον ήλιο.
- Αν χρησιμοποιήσεις το βάρος του σώματός σου για να ανοίξεις μια πόρτα (π.χ. με τον ώμο), είναι πιο εύκολο απ’ το να το κάνεις με τα χέρια.
- Το να σύρεις ένα βαρύ χάρτινο κουτί πάνω στο πάτωμα είναι πιο εύκολο απ’ το να το σηκώσεις και να το κουβαλήσεις.
- Το να τρέχεις στην ανηφόρα είναι πιο εύκολο αν σκύψεις προς τα μπροστά.
- Είναι πιο ασφαλές να κάνεις μικρά βήματα πάνω σε πάγο και να λυγίζεις τα γόνατα για να χαμηλώσεις το κέντρο βάρους σου.
Από πού απέκτησες αυτές τις γνώσεις πρακτικής φυσικής; Γιατί δεν θυμάσαι ότι τις έμαθες;
Αυτές οι πρακτικές γνώσεις φαίνεται να ήταν πάντα μέσα σου — αν και δεν ήταν. Τις απέκτησες μέσα από την άμεση εμπειρία ή μέσω της μίμησης, χωρίς καν να καταλαβαίνεις ότι μαθαίνεις. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται έμμεση μνήμη.
Αντίθετα με τη δημοφιλή άποψη, δεν είναι απαραίτητο να δίνουμε προσοχή για να μάθουμε. Αν και η εστιασμένη προσοχή αυξάνει σημαντικά τον ρυθμό μάθησης, τέτοια παραδείγματα αποδεικνύουν ότι δεν είναι απολύτως απαραίτητη.
Τα νήπια και η μάθηση χωρίς επίγνωση
Τα νήπια αγαπούν την περιέργεια και τον πειραματισμό. Αγγίζουν ό,τι βρουν, κινούνται αδιάκοπα και βάζουν αντικείμενα στο στόμα τους. Έτσι, πολλές έμμεσες μνήμες σχηματίζονται πολύ πριν ο εγκέφαλος ολοκληρώσει τη «συνδεσμολογία» του.
Πιο πρώιμες εγκεφαλικές δομές που αναπτύσσονται νωρίς στη βρεφική ηλικία, φαίνεται να παίζουν βασικό ρόλο στον σχηματισμό αυτών των έμμεσων μνημών σε αντίθεση με άλλες, όπως ο ιππόκαμπος και ο εγκεφαλικός φλοιός, που σχετίζονται με τις συνειδητές αναμνήσεις.
Αυτό εξηγεί γιατί δεν θυμόμαστε πώς αποκτήσαμε κάποιες γνώσεις: ορισμένες δοσμές στον εγκέφαλο λειτουργούν γρήγορα και ασυνείδητα.
Η ανάγκη για ταχύτητα και η σωματική μνήμη
Πολλοί νευροεπιστήμονες πιστεύουν ότι οι έμμεσες μνήμες ενεργοποιούν τα πρωτόγονα κινητικά κέντρα του εγκεφάλου επειδή σχετίζονται με την ανάγκη για γρήγορη αντίδραση και αυτά τα συστήματα προσφέρουν ταχύτερη δράση χωρίς σκέψη.
Φαντάσου όταν κάποιος σε πλησιάζει από πίσω. Το σώμα σου το νιώθει και αυτό είναι μια ένδειξη πως το σώμα σου έχει μάθει να αντιλαμβάνεται — χωρίς σκέψη. Και κάπως έτσι, δεν χρειάζεται να σκέφτεσαι πώς να καθαρίσεις τον πάγκο ή να φας τη σούπα…
Νεότερες μελέτες δείχνουν ότι δεν είναι μόνο τα κινητικά κέντρα του εγκεφάλου που «φυλούν» τις έμμεσες μνήμες.
Το εντερικό νευρικό σύστημα και το νευρικό δίκτυο της καρδιάς εμφανίζουν αλλαγές βάσει εμπειρίας, αντίστοιχες με τη μάθηση, και αυτές επηρεάζουν ασυνείδητες αποφάσεις. Ακόμα και οι νευρώνες του νωτιαίου μυελού και το περιφερικό νευρικό σύστημα δείχνουν μορφές νευροπλαστικότητας που επηρεάζουν αυτόματες συμπεριφορές.
Το ανοσοποιητικό σύστημα επίσης «μαθαίνει» από την επαφή με παθογόνους μικροοργανισμούς. Επιπλέον, το μικροβίωμα του εντέρου (το σύνολο των μικροοργανισμών του εντέρου) επηρεάζει τη συνείδησή μας μέσω νευροδιαβιβαστών και διαύλων επικοινωνίας με τον εγκέφαλο. Έτσι, το σώμα μας είναι ασυνείδητα ενήμερο για τις αλλαγές και σε αυτό το επίπεδο.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως η διαίσθηση και η μάθηση δεν περιορίζεται στον εγκέφαλο. Σημαντικό κομμάτι της ζει κυριολεκτικά στο σώμα μας.
