Η πρόγνωση του καιρού για το Ντουμπάι τον Ιούλιο του 2025 έδινε μέσο όρο θερμοκρασιών 35 έως 39 βαθμούς Κελσίου και αίσθηση μεταξύ 41 και 45 βαθμούς. Αλλά μπορούν να φτάσουν και τους 50 βαθμούς, ενώ το 2024 καταγράφηκαν και 62 βαθμοί. Η χώρα αυτή αναπτύχθηκε μέσα στη ζέστη της ερήμου σε εποχές που δεν υπήρχε ηλεκτρισμός και φυσικά κλιματισμός.
Και όμως, στην παλιά πόλη του Ντουμπάι –κάποια κτίριας πάνε πίσω στον 17ο αιώνα- τα σπίτια των ανθρώπων ήταν δροσερά και από τα στενά δρομάκια του φυσούσε ένα ανακουφιστικό αεράκι.
Το μυστικό φυσικά βρίσκεται στην αρχιτεκτονική δεινότητα των ανθρώπων του παρελθόντος. Και ίσως θα μπορούσε να γίνει ένα μάθημα και για εμάς, τους σύγχρονους, που δεν μπορούμε να σταθούμε χωρίς κλιματισμό.
Στη γειτονιά του Αλ Φαΐντι
Το θαυμαστό αυτό μέρος είναι η γειτονιά Αλ Φαΐντι, όπου στα σκιερά σοκάκια κυκλοφορεί ένα δροσερό αεράκι που κανείς δεν ξέρει από πού έρχεται. Αλλά σίγουρα μαρτυρά τη σοφία του λαού που έμαθε να επιβιώνει στην έρημο.
Πρώτο στοιχείο είναι οι τετραώροφοι ανεμόπυργοι. Αυτοί ρίχνουν τη σκιά τους στις κατοικίες που βρίσκονται από κάτω. Και το δεύτερο είναι η διαχείριση της ροής του αέρα.
Οι ανεμόπυργοι, που οι περισσότεροι πλέον κατοικούνται από περιστέρια, χρησιμοποιούνταν για να φέρνουν τον δροσερό αέρα από έξω και να διώχνουν τον ζεστό αέρα από μέσα. Και τα ψηλά τείχη της παλιάς πόλης προστάτευαν τους πεζούς από τον καυτό ήλιο.
Οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης σχεδίασαν έξυπνα σπίτια που μπορούσαν να αντέξουν το σκληρό κλίμα της Αραβικής Ερήμου. Η αρχιτεκτονική τους χαρακτηρίζεται από τους ανεμόπυργους ή ανεμοσυλλέκτες (barjeels). Αλλά και τις κλειστές αυλές, τα καφασωτά παράθυρα (mashrabiyas), τα κατασκευασμένα σπίτια από κοραλλιογενή πέτρα και τα στενά σοκάκια (sikkas).
Σύμφωνα με τον Άχμεντ Αλ-Τζάφλα, του Κέντρου Πολιτιστικής Κατανόησης Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum, «η ομορφιά της αρχιτεκτονικής του Αλ Φαΐντί έγκειται στο γεγονός ότι χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές παθητικής ψύξης που λειτουργούν παράλληλα για να διατηρούν τη γειτονιά δροσερή».
«Οι πρόγονοί μας έχτισαν ένα ολιστικό αρχιτεκτονικό σύστημα που βελτιστοποίησε την ποιότητα του ανέμου. Βελτίωσε τη σκιά και ελαχιστοποίησε την έκθεση στον ήλιο. Όλα αυτά ήταν κρίσιμα για τη διατήρηση άνετων θερμοκρασιών στο Παλιό Ντουμπάι», εξηγεί στο BBC.
Το παλιό λιμάνι στο Ντουμπάι με κτίρια που έχουν τους χαρακτηριστικούς ανεμόπυργους ή ανεμοσυλλέκτες
Τα Barjeels, ή παραδοσιακοί ανεμοσυλλέκτες που τοποθετούνται σε στέγες, δημιουργούν φυσικό αερισμό και ψύξη στο εσωτερικό των κτιρίων. Συλλαμβάνουν το αεράκι σε μεγαλύτερο υψόμετρο και ανακατευθύνοντάς το προς τα μέσα. Αυτός ο δροσερός αέρας κυκλοφορεί στη συνέχεια μέσα στο κτίριο ενώ ο ζεστός αέρας ανεβαίνει και φεύγει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό το φαινόμενο είναι αρκετό για να μειώσει τις εσωτερικές θερμοκρασίες κατά σχεδόν 10°C.
Πράσινη πιστοποίηση
Σύμφωνα με τον Βρουσάλι Μάτρε, επίκουρο καθηγητή αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Heriot-Watt του Ντουμπάι, «τα Barjeel είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την ψύξη σπιτιών στην περιοχή του Κόλπου. Γι’ αυτό και έχουν υιοθετηθεί ευρέως σε σύγχρονα κτίρια και συγκροτήματα, συμπεριλαμβανομένων των σύγχρονων Madinat Jumeirah και Khalifa Al Tjer Mosque, του Πράσινου Τζαμιού του Ντουμπάι που έλαβε την πιστοποίηση Leed το 2016». Πρόκειται για πιστοποίηση πράσινων κτιρίων που αναπτύχθηκε από το Συμβούλιο Πράσινων Κτιρίων των ΗΠΑ.
Εσωτερικές αυλές και καφασωτά
Επιπλέον, οι περισσότερες κατοικίες στη γειτονιά Αλ Φαΐντι του Ντουμπάι διαθέτουν εσωτερικές αυλές που λειτουργούν ως θερμικοί ρυθμιστές. Επιτρέπουν στον δροσερό αέρα να κατεβαίνει τη νύχτα και να διαχέεται στα γύρω δωμάτια. Είναι εξοπλισμένες με ψηλούς τοίχους, φαρδιές μαρκίζες και μερικές φορές με φυτά με πυκνό φύλλωμα. Έτσι παρέχουν προστασία από τη σκόνη και την άμμο και ελαχιστοποιούν την έκθεση στον ήλιο. Σύμφωνα με μελέτη στην Ισπανία, αυτή η μορφή αρχιτεκτονικής θα μπορούσε να μειώσει τις απαιτήσεις ψύξης μιας κατοικίας έως και 18%.
Επιπλέον, τα παράθυρα διαθέτουν διάτρητες σήτες παραθύρων, τα περίφημα καφασωτά mashrabiya, που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο του φωτισμού. Μια μελέτη του 2024 που προσομοίωσε την επίδραση που μπορούν να έχουν τα καφασωτά διαπίστωσε ότι μειώνουν τις εσωτερικές θερμοκρασίες κατά τουλάχιστον 3°C.
Όπως λέει ο καθηγητής Μάτρε στο BBC, «οι παλιές αυλές του Ντουμπάι όχι μόνο προσφέρουν την άνεση του φυσικού φωτός, του δροσερού αέρα και της σκιάς. Παρέχουν επίσης έναν ιδιωτικό, ασφαλή και γαλήνιο εσωτερικό χώρο για τους κατοίκους του σπιτιού, τηρώντας έτσι τις τοπικές αρχές σχεδιασμού της ιδιωτικότητας και της προστασίας».
Κοράλλια και φωτεινά χρώματα
Κάποτε στα Εμιράτα χρησιμοποιούσαν ανοιχτόχρωμα κοράλλια για να αντανακλούν το φως και να μειώνουν την απορρόφηση θερμότητας από τα κτίρια. Ωστόσο, λόγω της κλιματικής αλλαγής, απαγορεύεται πλέον το «ψάρεμα» των κοραλλιών, προκειμένου να προστατευθεί η θαλάσσια ζωή.
Η χρήση ανοιχτόχρωμων χρωμάτων στα εξωτερικά μέρη των κτιρίων, ωστόσο, παραμένει ένας από τους καλύτερους τρόπους για τη μείωση των θερμοκρασιών στο εσωτερικό των κτιρίων. Τα παλιά κτίρια του Ντουμπάι διαθέτουν επίσης χαρακτηριστικά όπως επένδυση και βλάστηση, συμπεριλαμβανομένων ψηλών φοινίκων, που βοηθούν στη σκίαση των κτιρίων.
Και τα μαγικά σοκάκια sikka
Για τον Αλ-Τζάφλα, «ίσως ο πιο υποτιμημένος, αλλά εξίσου απαραίτητος, μηχανισμός παθητικής ψύξης που λειτουργεί στη γειτονιά Αλ-Φαΐντι είναι το sikka». Τα sikka, ένα παραδοσιακό αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό των ΗΑΕ, είναι τα στενά δρομάκια. Όχι φαρδύτερα από 2-3 μέτρα, που εκτείνονται ανάμεσα σε βίλες και οδηγούν τους πεζούς σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Επιτρέπουν την απεριόριστη κυκλοφορία του αέρα, συχνά αποδίδοντας ένα ευχάριστο αεράκι από το ρυάκι του Ντουμπάι. «Οι τουρίστες λατρεύουν να κάθονται και να χαλαρώνουν στα sikka στις περιηγήσεις τους με τα πόδια. Είναι τόσο δροσερά και γαλήνια», σημειώνει.
Ένα μάθημα για το σήμερα και το μέλλον
Η σοφή αυτή αρχιτεκτονική από το Ντουμπάι έχει γίνει όλο και πιο επίκαιρη σήμερα. Οι πολεοδόμοι στρέφονται σε μέρη όπως η παλιά πόλη για έμπνευση, καθώς σπεύδουν να ανταποκριθούν στην κλιματική αλλαγή και την απειλή της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας.
Και δεν είναι περίεργο. Αν η έξυπνη αρχιτεκτονική μπορεί να κρατήσει τους ανθρώπους στο Ντουμπάι δροσερούς, θα μπορούσε να βοηθήσει και τον υπόλοιπο κόσμο.
Οι υποστηρικτές των παραδοσιακών, παθητικών τεχνικών ψύξης λένε ότι αυτές οι δοκιμασμένες προσεγγίσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν τη ζέστη χωρίς να συσσωρεύουν τεράστιους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος.
Καινοτομίες από το παρελθόν
Στα Εμιράτα, οι αρχιτέκτονες στα ΗΑΕ έχουν χρησιμοποιήσει παραδοσιακές αρχές σχεδιασμού για να δημιουργήσουν κτίρια που διαχειρίζονται παθητικά την ακραία ζέστη. Όπως η Masdar City, μια γνωστή αστική κοινότητα στα περίχωρα του Άμπου Ντάμπι που στοχεύει να είναι παγκοσμίως κορυφαία στη βιωσιμότητα.
Η ρυμοτομία της επικεντρώνεται σε στοιχεία όπως οι μικρές αποστάσεις και οι στενοί δρόμοι, αλλά και η μεγιστοποίηση της σκιάς. Έτσι αξιοποιούνται οι άνεμοι για φυσικό αερισμό, μειώνοντας τις θερμοκρασίες περιβάλλοντος έως και 10°C σε σχέση με το περιβάλλον. Τα κτίρια εκεί ενσωματώνουν χαρακτηριστικά παθητικής ψύξης, συμπεριλαμβανομένων ανεμοσυλλεκτών και των διάτρητων προσόψεων. Αυτό σημαίνει ότι καταναλώνουν 40% λιγότερη ενέργεια από τα συμβατικά κτίρια στο Άμπου Ντάμπι.
Οι αξιωματούχοι λένε ότι τέτοιες καινοτομίες έχουν βοηθήσει την πόλη να μειώσει τη συνολική κατανάλωση ενέργειας κατά 38,4%. Και σύμφωνα με τον καθηγητή Μάτρε, υπάρχει ένα νήμα που συνδέει την παλιά πόλη του Ντουμπάι, με τις σύγχρονες, ενεργειακά αποδοτικές κατασκευές σήμερα. Αυτό είναι η κρίσιμη έννοια του σχεδιασμού κτιρίων που ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους. «Ακόμα και σήμερα, η κατανόηση του περιβάλλοντος και ο σχεδιασμός σύμφωνα με τις ανάγκες, θα μπορούσε να συμβάλει στη βιώσιμη ψύξη των κατοικιών χωρίς τη χρήση ορυκτών καυσίμων», επισημαίνει.
