Αν ρωτούσαμε έναν οποιονδήποτε γιατρό του δυτικού κόσμου ποιες θεωρεί ότι είναι οι ασθένειες της εποχής μας, σίγουρα θα μας απαντούσε τα αυτοάνοσα. Τα νοσήματα αυτά γίνονται όλο και συχνότερα καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένα με το σύγχρονο τρόπο ζωής, το στρες, τη γρήγορη και βιομηχανοποιημένη διατροφή και το γεγονός ότι είμαστε κλεισμένοι σε διαμερίσματα χωρίς ιδιαίτερη επαφή με τη φύση. Η σοβαρότητά τους, η συχνότητά τους και οι προκλήσεις που συναντούν οι ειδικοί στην αντιμετώπισή τους είναι και κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους τα επιστημονικά ευρήματα που τα αφορούν τραβούν το ενδιαφέρον τόσο των γιατρών όσο και του κοινού.
Έτσι, δεν μας εξέπληξε καθόλου η απονομή του Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής 2025 σε τρεις επιστήμονες, τη Μέρι Μπράνκοου, τον Φρεντ Ράμσντελ και τον Σιμόν Σακαγκούτσι, για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με την περιφερική ανοσολογική ανοχή που σχετίζεται με τον έλεγχο του ανοσοποιητικού συστήματος ώστε να μην επιτίθεται και να μη βλάπτει τον οργανισμό μας. Με την επιστημονική τους εργασία, δημιουργείται ένα νέο πεδίο έρευνας και αυξάνονται οι ελπίδες για την εύρεση νέων και αποτελεσματικών θεραπειών που θα στοχεύουν, για παράδειγμα, στον καρκίνο και στα αυτοάνοσα νοσήματα.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι μια ειδική κατηγορία κυττάρων που ονομάζονται ρυθμιστικά Τ κύτταρα (Tregs) λειτουργούν ως μηχανισμός αυτοελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος και εμποδίζουν τα ανοσοκύτταρα να επιτεθούν στον οργανισμό μας. Επίσης, οι ανακαλύψεις των Μπράνκοου, Ράμσντελ και Σακαγκούτσι είναι καθοριστικές για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και του λόγου για τον οποίο δεν αναπτύσσουμε όλοι σοβαρές αυτοάνοσες ασθένειες. Οι γιατροί άλλωστε γνωρίζουν ήδη ότι τα νοσήματα αυτά προτιμούν συγκεκριμένους ανθρώπους, όπως είναι οι γυναίκες, αλλά και όσους έχουν σχετικό οικογενειακό ιστορικό. Ενδιαφέρον είναι να σημειωθεί και το ότι έχει βρεθεί πως τα άτομα που υποφέρουν ήδη από ένα αυτοάνοσο έχουν 25% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και κάποιο ακόμα.
Παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες για κάποιο αυτοάνοσο
Έχει παρατηρηθεί ότι τα αυτοάνοσα εμφανίζονται περισσότερο σε γυναίκες και ανθρώπους με ανάλογη κληρονομικότητα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι εκλυτικοί παράγοντες για την εκδήλωσή τους. Τέτοιοι είναι το στρες, διάφοροι ιοί, όπως ο COVID-19 και ο Epstein-Barr, η έκθεση σε χημικά ή άλλους επιβαρυντικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, το κάπνισμα, ορισμένα φάρμακα και το υπερβολικό βάρος.
Μια ευρεία κατηγορία νοσημάτων
Υπάρχουν περισσότερα από εκατό γνωστά αυτοάνοσα και το καθένα από αυτά μπορεί να επιτεθεί σε οποιονδήποτε ιστό ή όργανο στο σώμα μας. Είναι πιθανό μάλιστα να μην περιοριστεί σε ένα, αλλά να πλήξει τελικά περισσότερα όργανα. Έτσι, μια αυτοάνοση ασθένεια μπορεί να επηρεάσει τις αρθρώσεις, τους μυς, το δέρμα, τα αιμοφόρα αγγεία, το γαστρεντερικό ή το νευρικό σύστημα, τους ενδοκρινείς αδένες (όπως ο θυρεοειδής ή το πάγκρεας) κ.ά.
Τα πιο συνηθισμένα
Όπως καταλαβαίνουμε, η λίστα με τα αυτοάνοσα είναι πολύ μεγάλη και εμπλουτίζεται συνεχώς καθώς, όσο περνούν τα χρόνια, προκύπτουν και νέα ή/και υπάρχουν και άλλες ασθένειες που εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Σε κάθε περίπτωση, πιο γνωστά είναι τα:
- Νόσος Graves
Ένας υπερδραστήριος θυρεοειδής αδένας που προκαλεί υπερθυρεοειδισμό.
- Κοιλιοκάκη
Ως αντίδραση στην κατανάλωση γλουτένης, καταστρέφεται η επένδυση του λεπτού εντέρου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να απορροφήσει τα θρεπτικά συστατικά.
- Φλεγμονώδεις μυοπάθειες
Η δερματομυοσίτιδα, που περιλαμβάνει φλεγμονή των μυών και δερματικό εξάνθημα, και η πολυμυοσίτιδα, που χαρακτηρίζεται επίσης από μυϊκή αδυναμία, οίδημα, ευαισθησία και βλάβη των ιστών, αλλά όχι από δερματικό εξάνθημα.
- Νόσος Hashimoto
Προκαλεί υπολειτουργία του θυρεοειδή (υποθυρεοειδισμό) και είναι η πιο συχνή πάθηση του θυρεοειδή, κυρίως σε γυναίκες, και ένα από τα συχνότερα αυτοάνοσα.
- Ερυθηματώδης λύκος
Ταλαιπωρεί τις γυναίκες δέκα φορές πιο συχνά απ’ ό,τι τους άντρες και διακρίνεται στον δερματικό και τον συστηματικό, όπου βάλλονται πολλοί υγιείς ιστοί, το δέρμα, οι αρθρώσεις, τα νεφρά, ο εγκέφαλος κ.ά.
- Σκλήρυνση κατά πλάκας
Πρόκειται για μια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος με χαρακτηριστικά μειωμένη νευρική λειτουργία, πιο κοινή σε γυναίκες ανάμεσα στα 40 και τα 50.
- Μυασθένεια Gravis
Μια νευρομυϊκή διαταραχή που προξενεί μυϊκή αδυναμία, συχνότερη σε νέες γυναίκες και μεγαλύτερους άντρες.
- Νόσος Biermer (ή επίκτητη κακοήθης αναιμία)
Όταν το έντερο δεν μπορεί να απορροφήσει σωστά τη βιταμίνη Β12, μειώνονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια.
- Αντιδραστική αρθρίτιδα
Συμβαίνει μετά από μια λοίμωξη και μπορεί επίσης να προκαλέσει φλεγμονή των ματιών, του δέρματος και του ουροποιητικού και γεννητικού συστήματος.
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Οδηγεί σε φλεγμονή των αρθρώσεων και των γύρω ιστών, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα όργανα και παρουσιάζεται συχνότερα σε γυναίκες μέσης ηλικίας.
- Νόσος Addison
Τα επινεφρίδια υπολειτουργούν και δεν παράγουν αρκετές ορμόνες.
- Σύνδρομο Sjögren
Προξενεί ξηροστομία και ξηροφθαλμία, αν και μπορεί να επηρεάσει και άλλα μέρη του σώματος.
- Σκληρόδερμα
Χαρακτηρίζεται από σκλήρυνση του δέρματος καθώς και άλλων οργάνων.
- Γυροειδής αλωπεκία (ή τριχοφάγος)
Εμφανίζονται κενά στο τριχωτό της κεφαλής.
- Λεύκη
Το δέρμα παρουσιάζει χαρακτηριστικές λευκές κηλίδες.
- Διαβήτης τύπου 1
Καταστρέφονται τα β-κύτταρα του παγκρέατος, που παράγουν την ινσουλίνη, και απασχολεί συνήθως παιδιά, εφήβους ή νεαρούς ενηλίκους.
- Ψωρίαση
Παρατηρούνται κόκκινες πλάκες στο δέρμα.
- Νόσος του Crohn και ελκώδης κολίτιδα
Επηρεάζουν το έντερο.
- Πέμφιγα
Δημιουργούνται φουσκάλες με υγρό στο δέρμα ή στους βλεννογόνους (π.χ., στο στόμα), ανάλογα με τον τύπο της ασθένειας.
Ευχαριστούμε τον δρα Αναστάσιο Σπαντιδέα, παθολόγο-κλινικό φαρμακολόγο, για τη συνεργασία.
