Η απώλεια, μικρή ή μεγάλη, σοβαρή ή φαινομενικά ασήμαντη, είναι κάτι που κάποια στιγμή έχει συμβεί σε όλους μας, μικρούς και μεγάλους. Αλλωστε το να στερούμαστε, χωρίς να το έχουμε επιλέξει, κάποιον, κάτι ή ακόμα και μια κατάσταση μας προκαλεί λύπη και πόνο και μας βυθίζει σε μια περίοδο πένθους. Ας μην ξεχνάμε πως οι άνθρωποι έχουμε καταγεγραμμένο, ως πεποίθηση, ότι η απώλεια είναι καταστροφική. Παρ’ όλα αυτά το πένθος, το οποίο φυσικά και αναπόφευκτα προκαλεί θλίψη, είναι φυσιολογικό μέρος της ζωής μας και γι’ αυτό χρειάζεται, όταν μας συμβεί κάποια απώλεια, να βιώσουμε το πένθος όπως πρέπει γιατί αλλιώς ίσως να μην μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την απώλεια ποτέ.
Πώς μπορούμε να σταθούμε σε κάποιον που πενθεί;
Οι φίλοι και οι συγγενείς μπορούμε, χωρίς να είμαστε πιεστικοί, να βοηθήσουμε κάποιον που βιώνει μια απώλεια στη ζωή του δείχνοντας – τηλεφωνώντας και επισκεπτόμενοι τακτικά τον πενθούντα – ότι είμαστε διαθέσιμοι. Ποια βοήθεια να προσφέρουμε; Να συζητήσουμε ή απλώς να τον ακούσουμε χωρίς να λέμε τίποτε, να του κρατήσουμε παρέα ή να τον συνοδέψουμε σε μια μικρή βόλτα, να βοηθήσουμε στα καθημερινά, όπως το μαγείρεμα ή η τακτοποίηση υποχρεώσεων; Καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο κάθε άνθρωπος έχει τους ρυθμούς του για να ξεπεράσει αυτό που τον στενοχωρεί και έτσι δεν πρέπει να τον πιέζουμε ούτε να λέμε τετριμμένα πράγματα, αντίθετα θα πρέπει να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας αλλά και να μιλάμε για τον θανόντα. Επίσης, θα πρέπει να βοηθήσουμε και να προτρέψουμε τον πενθούντα να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό, κυρίως αν παρατηρήσουμε σημάδια κατάθλιψης και απόσυρσης.
Πόσο κρατάει το πένθος;
Τόσο η θλίψη όσο και το πένθος δεν μπορούν να μπουν σε ένα χρονικό καλούπι, ούτε μπορούμε να δώσουμε διορίες σχετικά με το πότε θα πρέπει να το ξεπεράσουμε και να ξαναγυρίσουμε στην «κανονική» μας ζωή. Η περίοδος του πένθους δεν μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια. Ο κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τις συνθήκες, θα πρέπει να μπορεί να πάρει τον χρόνο του ώστε να φτάσει τελικά στην αποδοχή της απώλειας. Υπάρχει βέβαια και το περιπεπλεγμένο πένθος, όπου δεν ξεπερνιέται η απώλεια όπως θα έπρεπε και τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις που το συνοδεύουν δεν ολοκληρώνονται, αλλά επιμένουν και μας ταλαιπωρούν πολύ, δυσχεραίνοντας την καθημερινότητά μας. Γι’ αυτό και πρέπει οι συγγενείς και οι φίλοι να έχουμε τον νου μας και να φροντίζουμε, να παρατηρούμε και να προσέχουμε τον πενθούντα και αν δούμε ανησυχητικά συμπτώματα να ζητήσουμε τη βοήθεια των ειδικών. Συνήθως πάντως ο πρώτος χρόνος είναι ο πιο δύσκολος σε αυτές τις περιπτώσεις.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κάποιοι άνθρωποι είναι απλώς κλειστοί και δεν μπορούν να εμπιστευτούν στους άλλους τα όσα αισθάνονται. Σε αυτή την περίπτωση, θα χρειαστεί να τους στηρίξουμε ακόμα περισσότερο και να προσπαθήσουμε να τους βοηθήσουμε να εκφραστούν, γιατί δεν είναι απίθανο αυτοί οι άνθρωποι που δεν είναι τόσο ανοιχτοί να εμφανίσουν τελικά κατάθλιψη λόγω αυτών που νιώθουν και δεν μπορούν να μοιραστούν με τους άλλους.
Τα πέντε στάδια του πένθους
Η διάρκεια του πένθους, αν και πολύ δυσάρεστη, είναι μια απαραίτητη περίοδος, στη διάρκεια της οποίας επεξεργαζόμαστε την απώλεια, ενώ ταυτόχρονα εκφράζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας για αυτό που μας συμβαίνει.
Οι ειδικοί έχουν περιγράψει τα 5 στάδια του πένθους. Αυτά είναι:
- Η άρνηση, που ακολουθεί το σοκ της απώλειας και είναι η φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας, που προσπαθεί να μη μας «αφήσει» να συνειδητοποιήσουμε τι έχει συμβεί.
- Στη συνέχεια έρχεται ο θυμός, που απευθύνεται σε αυτόν που έφυγε αλλά και σε όλα τα πρόσωπα που σχετίζονται -ή και όχι- με την απώλεια (π.χ. γιατροί) ή ακόμα και στον ίδιο τον Θεό.
- Με τον θυμό όμως συνειδητοποιούμε τι έχει συμβεί και περνάμε έτσι στο στάδιο της διαπραγμάτευσης, όπου σκεφτόμαστε τι θα μπορούσε να είχε γίνει ή να έχει πάει διαφορετικά, και έτσι στη διάρκειά του είναι πιθανό να έχουμε τύψεις και ενοχές.
- Ακολουθεί η θλίψη, όπου συνειδητοποιούμε ότι η κατάσταση δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτό είναι το πιο δύσκολο στάδιο και ουσιαστικά αυτό που φοβόμαστε να μας συμβεί, να πέσουμε σε θλίψη δηλαδή.
- Τέλος, έρχεται η αποδοχή της απώλειας, που είναι δύσκολη και πολύ σκληρή αλλά είναι απαραίτητη ώστε να συνειδητοποιήσουμε τι έχει συμβεί και να φτάσουμε να το αποδεχτούμε και τελικά να το ξεπεράσουμε, συνεχίζοντας τη ζωή μας χωρίς αυτό που χάσαμε. Σε αυτή την προσπάθεια συμβάλλει όχι μόνο η θέλησή μας να ξεπεράσουμε το πένθος, αλλά και η υποστήριξη από τους φίλους, τους συγγενείς μας και τους ειδικούς.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Ναταλία Κουτρούλη, MSc, ψυχολόγο υγείας, με εκπαίδευση στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία και στη συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.
