«Όχι επειδή είμαι κουτσομπόλα. Δεν το κάνω από κακό. Θέλω να ’χω υλικό. Κι ας μου τρώει η περιέργεια τη σόλα», τραγουδούσε η Άννα Παναγιωτοπούλου. Και όσοι δεν θυμούνται το «Έκτο πάτωμα», ίσως έχουν δει κάποιο επεισόδιο της νεανικής σειράς «Gossip Girl». Κεντρικός άξονας και τότε και σήμερα μία κουτσομπόλα, μια φιγούρα που φαίνεται ανώτερη όλων. Τι είναι όμως το κουτσομπολιό ή αλλιώς το κοινωνικό σχόλιο; Φυσική ανάγκη ή κοινωνική αναγκαιότητα; Έκφραση ενδιαφέροντος ή εκδήλωση κακίας; Δείγμα ισχύος ή σημάδι κατωτερότητας; Σε κάθε περίπτωση, πάντως, παραφράζοντας μια ελληνική παροιμία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τον κουτσομπόλη πολλοί εμίσησαν, το κουτσομπολιό ουδείς!

Από την αρχή της ιστορίας
Σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους, δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς κουτσομπολιό. Ο σχολιασμός των άλλων και της ζωής τους αποτελεί την αρχαιότερη μορφή μαζικής ενημέρωσης και είναι φαινόμενο διαχρονικό, καθολικό και ανεξάρτητο από φύλο. Βρέθηκε, για παράδειγμα, σε αιγυπτιακές επιγραφές με ιερογλυφικά να στηλιτεύει τις σεξουαλικές προτιμήσεις του Φαραώ και να κοροϊδεύει τη φαλακρότητα της βασίλισσας, ενώ το συγκεκριμένο «άθλημα» ασκούσαν ακόμη και φυλές σε πρωτόγονη κατάσταση, προκειμένου να μοιράζονται πληροφορίες για να διασκεδάσουν, να οργανώσουν όσο γίνεται καλύτερα τη ζωή τους και να εξελιχθούν. Είναι με άλλα λόγια το προϊόν μιας εξελικτικής πορείας και υπήρξε ο άτυπος τρόπος της κοινωνίας να εσωτερικεύει τις ολοένα και πιο πολύπλοκες σχέσεις των ανθρώπων, να προβάλλει πρότυπα και να υπαγορεύει τρόπους συμπεριφοράς.

Κοινωνική ανάγκη
Το κουτσομπολιό εκφράζει την ανάγκη για κοινωνική επαφή και ένταξη στην ομάδα στην οποία ζούμε. Χάρη σ’ αυτό αναπτύσσουμε διαφόρων ειδών σχέσεις, εξομαλύνουμε συγκρούσεις, καλλιεργούμε κοινωνικές δεξιότητες, γνωρίζουμε τις αξίες που ενστερνίζεται η πλειονότητα ενός συνόλου. Μπορεί, λοιπόν, τα λόγια πίσω από την πλάτη να θεωρούνται κάτι κακό, ωστόσο είναι και η «κόλλα» που διατηρεί την κοινωνική συνοχή.

Παράλληλα, το κουτσομπολιό αποτελεί μια μορφή ελέγχου της κοινωνίας, καθώς συμβάλλει στην τήρηση της τάξης και στον προσδιορισμό κανόνων και αξιών, ενώ ταυτόχρονα ελέγχει τα ήθη, καθορίζει τις ισορροπίες ανάμεσα στην ατομική επιδίωξη και το κοινωνικά αποδεκτό και ορίζει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή. Η συγκεκριμένη πτυχή είναι ιδιαίτερα έντονη στις μικρές κοινωνίες (θυμηθείτε τις γυναίκες στα χωριά, οι οποίες μαζεύονται μπροστά από ένα σπίτι και σχολιάζουν τους περαστικούς).

Διαμόρφωση άποψης
Τα κοινωνικά σχόλια επηρεάζουν τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις, τη στάση μας απέναντι σε άτομα, τα κριτήρια με τα οποία κρίνουμε και αξιολογούμε ανθρώπους. Αν τα κουτσομπολιά είναι έντονα, τότε εμφανίζεται το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, δηλαδή η συμπεριφορά και η κρίση μας για κάποιον επηρεάζονται όχι από τις πράξεις του, αλλά από τις προσδοκίες μας γι’ αυτόν, που έχουν δημιουργηθεί από τη θετική ή αρνητική φήμη που τον συνοδεύει.

Η αλλη όψη
Πέρα από τον κοινωνικό του ρόλο, ο σχολιασμός των άλλων καλύπτει και την ασυνείδητη ανάγκη μας για αυτοαξιολόγηση μέσα από τη σύγκριση με τους άλλους. Το να γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την προσωπική ζωή τους μας βοηθάει να «βαθμολογήσουμε» τον ίδιο μας τον εαυτό.

Επίσης, το αντικείμενο του σχολιασμού μπορεί να είναι κάτι που απασχολεί και εμάς ή μας χαρακτηρίζει. Έτσι, μέσα από το κουτσομπολιό μάς δίνεται η δυνατότητα να προβάλλουμε τις δυσάρεστες πλευρές του εαυτού μας στους άλλους, να συζητάμε γι’ αυτές χωρίς ταμπού και ανησυχία, να τις διερευνάμε ακίνδυνα, καθώς φαίνεται να μη μας αφορούν.

Εν ώρα εργασίας
Το εργασιακό περιβάλλον αποτελεί πρόσφορο έδαφος για κουτσομπολιό. Τα σχόλια για τους συναδέλφους και τον διευθυντή είναι καθημερινό φαινόμενο. Ωστόσο, η «συνήθεια» αυτή εξυπηρετεί έναν καλό σκοπό. Εκφράζει την ανάγκη των υπαλλήλων για επαφή και εκτόνωση. Προβλήματα εμφανίζονται όταν τα σχόλια γίνονται κακόβουλα και στοχεύουν στην εκδίκηση. Μάλιστα, όσο πιο ανταγωνιστικό είναι το εργασιακό περιβάλλον, τόσο πιο κακόβουλα είναι τα σχόλια, που χρησιμοποιούνται για την επίλυση επαγγελματικών διαφορών.

Μέτρον άριστον
Ακόμα και το κουτσομπολιό θέλει τρόπο. Είναι σημαντικό να θέτουμε όρια και να συνειδητοποιούμε για ποιο λόγο σχολιάζουμε τους άλλους. Η υπερβολή υποδηλώνει μάλλον πρόβλημα δικό μας και όχι του ατόμου που έχει γίνει στόχος των σχολίων μας. Η απώλεια του μέτρου δείχνει ότι εμείς στερούμαστε την ηρεμία, την αντοχή ή την ψυχική ισορροπία προκειμένου να εστιάσουμε στον εαυτό μας ή ότι η δική μας ζωή μας φαίνεται βαρετή και αποκτά ενδιαφέρον μέσα από τη ζωή των άλλων.

Επίσης, το ασταμάτητο κουτσομπολιό φανερώνει απογοήτευση, συσσωρευμένο θυμό και ζήλια προς τους ανθρώπους που μπορεί να τα έχουν καταφέρει καλύτερα. Πάντως, και στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για προβολή των δυσάρεστων πλευρών και συναισθημάτων μας στους άλλους, ώστε εκείνοι να φαίνονται λάθος και κακοί.

Μην το «πυροβολούμε»
Το αρνητικό κουτσομπολιό βοηθά να προβλέψουμε ποιος θα μπορούσε να συνιστά απειλή για εμάς τους ίδιους, το κοινωνικό σύνολο και τη γενικά αποδεκτή συμπεριφορά. Μάλιστα, πειράματα έδειξαν μια τάση των ανθρώπων να θυμούνται περισσότερο πρόσωπα που συνοδεύονταν με αρνητικά σχόλια και όχι με θετικά ή ουδέτερα, ακόμα και όταν η έκφρασή τους ήταν ουδέτερη.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Ο εγκέφαλός μας ταξινομεί τις πληροφορίες δίνοντας προτεραιότητα στις αρνητικές και όχι στις θετικές, αφού με τον τρόπο αυτό αυξάνονται οι πιθανότητες για επιβίωση. Επειδή, λοιπόν, ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου είναι ο… άνθρωπος, τα σημάδια απάτης και προδοσίας είναι πιθανότερο να τραβήξουν την προσοχή μας.

Έχει και τα καλά του
Το κουτσομπολιό φαίνεται να έχει ορισμένα οφέλη, όπως η αποτροπή της κακής συμπεριφοράς και η αποφυγή της εκμετάλλευσης των άλλων, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο «Journal of Personality and Social Psychology». Επιπλέον, μειώνει το στρες, καθώς, όπως έδειξαν τα πειράματα, οι συμμετέχοντες εμφάνιζαν ταχυκαρδία όταν έβλεπαν κάποιον να συμπεριφέρεται άσχημα, ενώ ένιωθαν καλύτερα όταν μπορούσαν να πουν τι είχαν δει. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ερευνητές, «το κουτσομπολιό είναι κακό, αλλά τείνουμε να παραβλέπουμε τη θετική του λειτουργία. Σε πολλές περιπτώσεις, αφετηρία του είναι το ενδιαφέρον για τους άλλους».

Ο ρόλος του σήμερα
Σε μια εποχή που η δράση του ανθρώπου εξατομικεύεται και κατακλύζεται από στρες, τα κοινωνικά σχόλια δίνουν την ψευδαίσθηση της συμμετοχής σε ένα κοινό κοινωνικό γίγνεσθαι και συνδέονται με τη χαλάρωση και την εκτόνωση.

Μάλιστα, μέσω των ιστολογίων το ψηφιακό κουτσομπολιό ζει μεγάλη αναγέννηση, με χαρακτηριστικά του την άμεση διάδοση και την αδυναμία εντοπισμού της προέλευσής του.

Ακούσατε, ακούσατε!
Πληροφόρηση, διασκέδαση, οικειότητα, επιρροή είναι οι στόχοι που εξυπηρετεί το κουτσομπολιό, σύμφωνα με ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου της Georgia στις Η.Π.Α. Μάλιστα, όπως είναι φυσικό, κατακτά και τις νέες τεχνολογίες, καθώς περίπου το 1 στα 7 ηλεκτρονικά μηνύματα που στέλνει καθημερινά ένα στέλεχος επιχείρησης μπορεί να θεωρηθεί κουτσομπολιό. Επιπλέον, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα μηνύματα με αρνητικά σχόλια ήταν 2,7 φορές πιο συχνά από τα μηνύματα με θετικά, ενώ το συγκεκριμένο «χόμπι» δεν έκανε κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις, αφού όλα τα στελέχη της εξεταζόμενης εταιρείας επιδίδονταν σε αυτό.

Προσωπική αξία
1. Το κουτσομπολιό αποτελεί για πολλούς τρόπο αξιολόγησης του εαυτού τους, της θέσης τους σε μια ομάδα, της επιρροής που μπορούν να ασκήσουν στους γύρω τους. Η αξία τους «προσδιορίζεται» με βάση τα σχόλια που κάνουν για τους άλλους και χωρίς αυτό νιώθουν αδύναμοι.
2. Μεγάλο τμήμα της αυτοεκτίμησής εξελίσσεται παράλληλα με τον σχολιασμό των άλλων, γι’ αυτό το κοινωνικό σχόλιο μπορεί να καταστρέψει όσους βασίζουν την αυτοεκτίμησή τους στον δημόσιο εαυτό.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΕΙΡΗΝΗ ΤΖΕΛΕΠΗ, συμβουλευτική ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια, και τον κ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟ ΠΑΠΑΝΗ, επίκουρο καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, πρόεδρο της Ακαδημίας Πολιτών.