Η συνταγή της τέλειας αποτυχίας

Ολες και όλοι θέλουμε να είμαστε καλοί σε κάτι. Έχουμε φιλοδοξίες, κι αυτό μας κινητοποιεί για να προσπαθούμε, ειδικά στους τομείς που μας ενδιαφέρουν και είναι σημαντικοί για εμάς. Όταν, όμως, η φιλοδοξία γίνεται εμμονή που μας σπρώχνει να είμαστε όχι απλώς καλοί, αλλά τέλειοι και μάλιστα σε όλα, τότε τα πράγματα γίνονται δύσκολα για εμάς και τους γύρω μας. Δυστυχώς, πολλές γυναίκες υποφέρουν από αυτήν τους την τελειομανία…
Η Γρηγορία, μέλος μιας ομάδας γυναικών με διατροφικά προβλήματα, το εκφράζει με το δικό της τρόπο: «Έχω, ας πούμε, κάτι σαν μεγαλομανία που συνδέεται άμεσα με την προσπάθειά μου να είμαι τέλεια σε όλα. Θέλω να με αγαπάνε όλοι. Δεν το αντέχω όταν κάποιος θυμώνει μαζί μου ή αδιαφορεί για μένα. Πρέπει να τα κάνω όλα πολύ ωραία, να είμαι πάντα καλύτερη και να ξεπερνώ τους άλλους. Πρέπει να είμαι η πιο καλή, η πιο αξιαγάπητη, η πιο ωραία, η πιο… δεν ξέρω τι… Πρέπει να είμαι σούπερ σταρ και πολύ ξεχωριστή, για να με αγαπούν. Όταν είμαι κανονική, μέτρια, δεν μπορώ να φανταστώ ότι οι άλλοι θα έχουν λόγο να με αγαπούν. Τουλάχιστον, όχι όσο θέλω. Τους μέτριους τους αγαπούν μέτρια, τους φανταστικούς τους αγαπούν φανταστικά, κάπως έτσι το φαντάζομαι… »



«Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου… »
Η τελειομανία είναι αναπόσπαστο κομμάτι του γυναικείου ναρκισσισμού, που αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στη φράση της κακιάς μητριάς στο παραμύθι της Χιονάτης: «Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, ποια είναι η πιο όμορφη στον κόσμο;». Η ανάγκη όχι απλώς να είναι ωραία, αλλά να μην υπάρχει άλλη που να μπορεί να τη συναγωνιστεί, ο τρόμος στη σκέψη ότι κάποια άλλη, ομορφότερη θα την κάνει να χάσει την εύνοια του βασιλιά και ο θυμός στην «ειλικρινή» απάντηση του καθρέφτη ότι υπάρχει άλλη, ωραιότερη, αποτελούν τη βασική ναρκισσιστική σύγκρουση.
Μια γυναίκα με μεγάλο ναρκισσισμό υποφέρει από έντονες διακυμάνσεις στο πώς αντιλαμβάνεται τον εαυτό της. Από τη μια, θεωρεί -κρυφά πολλές φορές- ότι είναι η καλύτερη και η σπουδαιότερη και, από την άλλη, αισθάνεται πως δεν είναι τίποτα, πως δεν αξίζει. Βρίσκεται διαρκώς ανάμεσα στο αίσθημα υπεροχής και την κατωτερότητα. Τη μια αισθάνεται μεγαλειώδης και ακαταμάχητη και την άλλη αμφισβητεί τα πάντα επάνω της, απαξιώνει τον εαυτό της, αισθάνεται κατώτερη όλων και δυστυχισμένη. Η γυναίκα-νάρκισσος δεν έμαθε ποτέ να αξιολογεί σωστά και μετρημένα τον εαυτό της. Στην πραγματικότητα, αισθάνεται αδύναμη, μη ελκυστική, ασήμαντη. Επειδή αυτή η αίσθηση είναι τόσο επώδυνη, επεμβαίνουν η μεγαλομανία και η τελειομανία για να «τη σώσουν». Φτιάχνοντας μια εικόνα πολύ ελκυστική, ιδιαίτερα επιτυχημένη, προσαρμοσμένη και καλοδιάθετη, υποκρίνεται απέναντι στους άλλους και τον εαυτό της ότι είναι ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Όλα αυτά αποσκοπούν στο να προκαλέσουν το θαυμασμό των άλλων, χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να ζήσει. Δυστυχώς, αυτό δεν σημαίνει ότι ο θαυμασμός, σε όποια ποσότητα και να τον εισπράττει, μπορεί να την κάνει να αγαπήσει τον εαυτό της και να νιώσει πιο σίγουρη γι’ αυτόν. Δεν αισθάνεται ότι ο θαυμασμός οφείλεται σε αυτό που είναι μέσα της συνολικά και πραγματικά, αλλά σε αυτά που έχει ή που πετυχαίνει: την ομορφιά, την εξυπνάδα, τις ικανότητες, τις επιτυχίες, το lifestyle…
Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, οι τελειομανείς γυναίκες εξαρτώνται από το θαυμασμό των άλλων για να αισθάνονται καλά. Οτιδήποτε «χαλάει» την τέλεια εικόνα (πάχος, αρρώστια, ηλικία, αλλαγή της εμφάνισης) και οτιδήποτε τις θέτει υπό αμφισβήτηση (χωρισμός, αποτυχία, κριτική, απόρριψη) έχει τη δύναμη να ταράζει συθέμελα το οικοδόμημα της ταυτότητάς τους. Μπορεί να επακολουθήσουν θλίψη και απόγνωση, εκνευρισμός, θυμός, άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα, συχνά δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με τις αφορμές που τα πυροδότησαν.



Η «απειλητική» αγάπη
Η τελειομανία αποσκοπεί στην κατάκτηση των άλλων μέσα από το θαυμασμό. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, το ιδιαίτερο γνώρισμα του ναρκισσισμού είναι ότι η ανάγκη να σε ερωτεύονται οι άλλοι ή να γοητεύονται απο σένα υπάρχει ως αυτοσκοπός. Όλα τα υπόλοιπα, η σχέση που μπορεί να επακολουθήσει, η αγάπη, δεν έχουν καμία σημασία ή μάλλον είναι απειλητικά, γιατί ο άλλος μέσα από τη σχέση και την αγάπη σε γνωρίζει συνολικά, γνωρίζει και αυτά τα στοιχεία (τα άσχημα, τα αδύναμα, τα ταπεινά) που μισείς στον εαυτό σου.
Αντίθετα με αυτό που πολλές τελειομανείς γυναίκες ισχυρίζονται -και πιστεύουν ίσως-, δηλαδή ότι προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο για όλους για να τις αγαπούν, η τελειομανία επιδιώκει να κρατήσει μακριά την αγάπη και την εγγύτητα στη σχέση.
Το αποτέλεσμα είναι πολλές τελειομανείς γυναίκες να αντιμετωπίζουν, παρά το φιλικό, κοινωνικό προφίλ τους, μεγάλες δυσκολίες στο να κάνουν και να διατηρήσουν κοντινές σχέσεις. Φοβούνται τόσο πολύ την απομυθοποίησή τους από τον άλλον, την απόρριψη ή το χωρισμό, σε τέτοιο βαθμό που μποϊκοτάρουν τις σχέσεις αυτές, συχνά προκαλώντας οι ίδιες εντάσεις και διατηρώντας την απόσταση ή απαιτώντας την αποκλειστική προσοχή και την απόλυτη συγχώνευση με τον άλλον.



Εμπόδιο στις σχέσεις
Εκτός αυτού, όμως, η τελειομανία των γυναικών μπαίνει από μόνη της εμπόδιο στις σχέσεις, ακόμη και με τα παιδιά τους. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο: Η Μάρα, μητέρα της 18μηνης Εύας, δεν αντέχει την ώρα του φαγητού της μικρής, όταν αυτή θέλοντας να παίξει σκάει στα γέλια και πασαλείβει την (απαστράπτουσα) κουζίνα φυσώντας το φαγητό της. Ο θυμός και τα νεύρα της Μάρας είναι εντελώς δυσανάλογα με τη «ζημιά» της μικρής. Της βάζει τις φωνές, την τιμωρεί, με αποτέλεσμα να είναι πολύ τεταμένες οι σχέσεις των δυο τους και η μικρή να είναι μαζί της πολύ πιο νευρική από ό,τι με τον πατέρα της. Σε στιγμές ηρεμίας, παραδέχεται ότι η αντίδρασή της είναι υπερβολική, αλλά «Είναι πάνω από μένα, δεν αντέχω να μου τα κάνει όλα άνω-κάτω… ». Οι «τέλειες» μητέρες θέλουν να έχουν και «τέλεια» παιδιά, καμιά φορά δεν μπορούν να τα αγαπήσουν αν δεν είναι τέλεια.



Αφήνοντας πίσω τη χίμαιρα της τελειότητας
Μπορεί μια γυναίκα να απαλλαγεί από την τελειομανία ή είναι καταδικασμένη να γυρνά όλη της τη ζωή σαν το χάμστερ στη ρόδα του κυνηγώντας το (άπιαστο) τέλειο; Ο γάλλος ψυχίατρος Frederic Fanget ισχυρίζεται ότι αρκεί να ελαττώσουμε, έστω και λίγο, τη μανία μας για τελειότητα, ώστε να αισθανθούμε πολύ πιο ελεύθεροι άνθρωποι. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσουν μερικά μικρά καθημερινά βήματα.

Σταματώ τη φωνή του «εσωτερικού κριτή» Παραβλέψτε τις κριτικές του τύπου «Αυτό το γλυκό δεν ήταν ανάγκη να το φάω», «με τις βλακείες που είπα θα με πέρασαν για καθυστερημένη» κλπ. Συνήθως η «κασέτα» αυτή τρέχει χωρίς να το συνειδητοποιούμε, σαν ηχητικό background μέσα στο μυαλό μας. Προσέξτε πότε συμβαίνει αυτό και προσπαθήστε να αντιτάξετε μια χαλαρή φωνή: «Δεν έγινε και τίποτα φοβερό», «μια χαρά ήταν αυτά που είπα». Όσο πιο συχνά το κάνετε τόσο αποδυναμώνετε τον «εσωτερικό κριτή» σας.

Σταματώ να σκέφτομαι «ή άσπρο ή μαύρο» Όλα τα αντίθετα, «καλό-κακό», «κερδίζω-χάνω», «κανένας-όλοι», «ποτέ-πάντα», φτιάχνουν έναν απόλυτο τρόπο σκέψης τρομερά πιεστικό. Ανακαλύψτε τα ενδιάμεσα μεγέθη. Πείτε στον εαυτό σας: «Μερικά πράγματα τα κάνω πολύ καλά», «Σε κάποιους αρέσει και σε κάποιους άλλους όχι» και απεγκλωβιστείτε.

Δοκιμάζω τις συνέπειες Πιστεύετε ότι οι άλλοι θα απογοητευτούν από εσάς αν τους δίνετε λιγότερα από όσα τους δίνατε; Κάντε πειράματα, για να δείτε αν αληθεύει. Μαγειρέψτε μόνο δύο απλά φαγητά αντί για πέντε περίπλοκα, όταν περιμένετε κόσμο. Φροντίστε την εμφάνισή σας, αλλά χωρίς να επιδιώκετε πάντα το άψογο στυλ. Κάντε κάτι μικρό και ευχάριστο με τα παιδιά σας, αλλά μην παλεύετε να κάνετε τη ζωή τους συναρπαστική και παραμυθένια. Και παρόμοια τέτοια, που θα σας δείξουν ότι οι άλλοι συνήθως δεν παρατηρούν τη διαφορά μεταξύ καλού και τέλειου.

Φτιάχνω κρυφά μηνύματα Θυμίστε στον εαυτό σας, όσο πιο συχνά μπορείτε, ότι θέλετε να ζείτε με περισσότερη χαλαρότητα. Απλώστε σε όλο το σπίτι, σε σημεία που εσείς βλέπετε συχνά (τηλέφωνο, καθρέφτης κλπ.), μικρά χαρτάκια με κωδικοποιημένα μηνύματα. Μόνο εσείς θα ξέρετε ότι το χαρτάκι με το ξαπλωμένο αρκούδι ή με τον κόκκινο κύκλο σημαίνει: Κάτω η τελειομανία!