Έχεις ποτέ σιωπήσει ενώ κάτι δεν σου φαινόταν σωστό, μόνο και μόνο για να μην παρεξηγηθείς και ταράξεις τα νερά; Ίσως ήταν τότε που ένας συνάδελφος έκανε ένα σχόλιο που ξεπέρασε τα όρια. Ίσως τότε που ένας φίλος σου έδωσε μια συμβουλή με την οποία δεν συμφωνούσες. Ίσως όταν ο διευθυντής στη δουλειά, σου ζήτησε κάτι που πήγαινε αντίθετα με την κρίση σου… Το άγχος το ένιωσες πρώτα στο σώμα σου—τον κόμπο στο στομάχι, την αναταραχή στο στήθος, την ξαφνική ζέστη στο λαιμό. Κάτι μέσα σου, σου είπε “όχι”, αλλά χαμογέλασες και παρέμεινες σιωπηλός/ή.
Αυτού του είδους το άγχος μας κάνει να λέμε “ναι”, όταν στην πραγματικότητα θέλουμε να αρνηθούμε. Γι’ αυτό γελάμε με σχόλια που μας πληγώνουν, συμφωνούμε σε καθήκοντα που διαφορετικά θα αποφεύγαμε και αφήνουμε την αμηχανία να κυριαρχεί σιωπηλά. Νομίζουμε ότι είμαστε ευγενικοί. Νομίζουμε ότι είμαστε καλοί. Αλλά μερικές φορές, το να είσαι καλός/ή έρχεται σε αντίθεση με το να κάνεις αυτό που είναι σωστό για εσένα.
Στην καθημερινή ζωή, οι άνθρωποι συχνά αισθανόμαστε την πίεση να μην υπονοήσουμε κάτι αρνητικό για κάποιον άλλον, ακόμα και όταν η συνείδησή μας, μας υπαγορεύει το αντίθετο. Πρόκειται για μια συνηθισμένη ένταση που μπορεί να εμφανιστεί σε μεγάλες και μικρές στιγμές. Απορροφούμε τον πόνο—συναισθηματικό, σωματικό, ηθικό—για να προστατέψουμε τα συναισθήματα του άλλου και για να διατηρήσουμε την κοινωνική αρμονία. Αλλά αυτό έχει κόστος: Αρχίζουμε να μην εμπιστευόμαστε τα δικά μας ένστικτα.
Με τον καιρό, αυτό το μοτίβο μας εκπαιδεύει να υπερβαίνουμε την ηθική μας διαίσθηση υπέρ της κοινωνικής άνεσης. Και ενώ αυτό διευκολύνει τις αλληλεπιδράσεις βραχυπρόθεσμα, μπορεί να έχει επικίνδυνες συνέπειες, αφού η σιωπή δεν είναι πάντοτε χρυσός…
Η επιστήμη πίσω από το άγχος που κρύβουμε
Δεκαετίες ερευνών εξηγούν το γιατί αυτό το μοτίβο είναι τόσο κοινό.
Τα διάσημα πειράματα συμμόρφωσης του Solomon Asch (Πολωνοαμερικανός ψυχολόγος) έδειξαν ότι οι άνθρωποι συχνά αρνούμαστε τις δικές μας αντιλήψεις έτσι ώστε να ενταχθούμε στην ομάδα.
Οι μελέτες του Stanley Milgram (Αμερικανός ψυχολόγος) επίσης αποκάλυψαν πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν οι άνθρωποι για να ακολουθήσουν την εξουσία, ακόμα κι αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες τους.
Αλλά το εν λόγω άγχος προσθέτει κάτι ενδιαφέρον: την εσωτερική σύγκρουση μεταξύ συμμόρφωσης και συνείδησης, που εμφανίζεται ακόμα και όταν η εξουσία είναι αδιόρατη και ακόμα και όταν έχουμε μόνο ένα άτομο μπροστά μας.
Σε άλλη έρευνα, οι συμμετέχοντες συνάντησαν έναν σύμβουλο που τους προσέφερε δύο επιλογές: Να πάρουν 5 δολάρια μετρητά ή να μπουν σε μια μυστική λοταρία με λιγότερη μέση αξία. Οι περισσότεροι επέλεξαν τα 5 δολάρια. Αλλά όταν ο σύμβουλος συνέστησε τη λοταρία, η συμμόρφωση διπλασιάστηκε. Και όταν ο ίδιος ανέφερε ότι θα λάμβανε μπόνους αν επέλεγαν τη λοταρία—κάνοντας τη σύγκρουση συμφερόντων του σαφή—η συμμόρφωση διπλασιάστηκε ξανά.
Παραδόξως, οι συμμετέχοντες εμπιστεύτηκαν λιγότερο τον σύμβουλο, παρόλα αυτά συμμορφώθηκαν. Γιατί; Επειδή η απόρριψη της συμβουλής φαινόταν σαν να κατηγορούσαν τον σύμβουλο. Ήταν πιο εύκολο να συμμορφωθούν παρά να ρισκάρουν να υπονοήσουν δυσπιστία.
Οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούμε να καταστείλουμε αυτή την πίεση και να είμαστε ευγενικοί. Λέμε στον εαυτό μας:
- «Δεν αξίζει να κάνεις φασαρία.»
- «Μην είσαι δύσκολος/η.»
- «Άστο να πάει.»
Αλλά αυτή η ένταση μας λέει ότι «κάτι δεν πάει καλά.» Ίσως θα πρέπει να μάθουμε να ερμηνεύουμε αυτό το συναίσθημα ως πληροφορία και όχι ως φόβο. Η πραγματική πρόκληση μάλλον δεν είναι να αντισταθούμε στην «εξουσία». Αλλά στην επιθυμία μας να σωπάσουμε, λέγοντας πολύ απλά: «Όχι, ευχαριστώ.»
